Ο πάτερ Δανιήλ αποφαίνεται στην αρχή του άρθρου του, ότι το μυστικώς "εκόλλησε" από τα Ιερατικά του Σαλίβερου, "σαλιβερικές φυλλάδες". Αυτά κυκλοφορούσαν περίπου το α' μισό του 20ού αιώνα.
Όμως και όταν έβγαλε η Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος τα δικά της Ιερατικά (από το 1951), και αυτά έγραφαν μυστικώς τις Ευχές ο Ιερεύς. Και πριν από αυτό, και το Ιερατικόν του Οικουμενικού Πατριαρχείου του 1895, γράφει σαφώς μυστικώς οι Ευχές των Ιερέων. Όμως, και το αρχαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο Ευχολόγιο, το Barberini Gr. 336, 8ος αιώνας, που είναι ἀντίγραφο Κωνσταντινουπολίτικου Εὐχολογίου, κι αυτό έχει μυστικώς τις Ευχές των Ιερέων στην Λειτουργία! Και το ίδιο όλα τα παλαιά Ιερατικά (= βιβλία των Ιερέων).
Ο Ιω. Φουντούλης ειλικρινώς παραδέχεται:
«Έχει όμως δημιουργηθεί από αιώνων παράδοση ως προς τη μυστικώς ανάγνωση των Ευχών και αυτή σήμερα είναι η γενικώς κρατούσα σ’ όλη την Ορθόδοξο Εκκλησία τάξη», Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας, Τόμος Εʹ, Ἀποστ. Διακονία 2003, σ. 201.
Ναι, πάτερ Δανιήλ, μυστικά δεν έχουμε στην Λειτουργία, αλλά όμως έχουμε Προσευχή! Και η Προσευχή είναι μυστική, σύμφωνα με τον Κύριο, Ματθ. στ' 5-6.
Και ο Λαός μυστικώς προσεύχεται στην Λειτουργία.
Δεν λέγονται όλες οι Ευχές εις επήκοον πάντων (μόνον η Οπισθάμβωνος στην Λειτουργία για τους γνωστούς ιστορικούς λόγους, βλ. Άγιο Γερμανό), όπως και ο Λαός δεν προσεύχεται εις επήκοον του διπλανού του. Οι εκφωνήσεις, οι ευλογίες, οι προτροπές της Λειτουργικής διατάξεως (π.χ. Άνω σχώμεν, κτλ., όχι όμως και το νεωτεριστικό και απορριπτέον "Όλοι μαζί"), αυτά φυσικά εκφώνως.
Ήδη από την σημαντικότατη Σύνοδο της Λαοδικείας, 364 μ.Χ. (της οποίας οι Ιεροί Κανόνες έχουν Οικουμενική ισχύ, επειδή επικυρώθηκαν από Οικουμενικές Συνόδους, και είναι η πρώτη Σύνοδος που κανόνισε τα κανονικά βιβλία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης), αναφέρονται Ευχές που λέγονται δια σιωπής, και Ευχές που λέγονται δια Προσφωνήσεως, Κανών ΙΘ', βλ. το σχετικό άρθρο μας.
Δια σιωπής είναι οι Ιερατικές Ευχές, και δια προσφωνήσεως, είναι οι δια προσφωνήσεως Ευχές που εκφωνεί ο Διάκονος, δηλ. αυτά που λέμε σήμερα Διακονικά, κατά τα οποία ο Λαός μυστικώς, κατά διάνοιαν, λέγει Κύριε ελέησον σε κάθε αίτηση/ευχή.
Πως όμως λέγονται οι Ευχές; Οι Ευχές λέγονται παράλληλα (στον χρόνο).
Παράλληλα προσεύχονται και ο Ιερεύς και ο Διάκονος / Λαός.
Έτσι λένε τα αρχαία χειρόγραφα:
"Ποιούντος του Διακόνου την Ευχήν, ο Ιερεύς επεύχεται την Ευχήν", βλ. το σχετικό άρθρο μας.
δηλ. κατά την διάρκεια της Ευχής που ποιεί εκφώνως, διά προσφωνήσεως, ο Διάκονος [και συμμετέχει, προσεύχεται ο Λαός λέγοντας κατά διάνοιαν, μυστικώς, από μέσα του το· Κύριε ελέησον], παράλληλα ο Ιερεύς (άρα μυστικώς) εύχεται την δικήν του Ευχήν.
Για αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, διαχωρίζει τις Ευχές του Λαού, από τις Ευχές των Ιερέων: «Ουχ ούτως εισακούη κατά σαυτόν τον Δεσπότην παρακαλών, ως μετά των αδελφών των σων. Ενταύθα γαρ εστί τι πλέον, οίον η ομόνοια και η συμφωνία, και της αγάπης ο σύνδεσμος, και αι των ιερέων ευχαί. Διά γαρ τούτο οι ιερείς προεστήκασιν, ίνα αι του πλήθους ευχαί ασθενέστεραι ούσαι, των δυνατωτέρων τούτων επιλαβόμεναι, ομού [το ομού, προϋποθέτει όχι μόνον το ταυτόχωρον, αλλά και το ταυτόχρονον, άρα παραλλήλως τω χρόνω· το παραλλήλως προϋποθέτει το μυστικώς παρά του ιερέως, αφού ταυτόχρονα προσεύχεται ο Λαός με την εκφωνουμένη Ευχή του Διακόνου] συνανέλθωσιν αυταίς εις τον ουρανόν», [PG 48,725], και στο παραπάνω άρθρο μας.
Και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, την παράλληλη προσευχή εννοεί στην εκκλησία, βλ. παραπάνω, [PG 48,725]. Δεν λέει του Ιερέως η Ευχή, αλλά των Ιερέων αι Ευχαί· δεν λέει του πλήθους η Ευχή, αλλά του πλήθους αι Ευχαί. Παρότι όμως είναι πολλοί που προσεύχονται παράλληλα, μαζί, στον Θεό πηγαίνει μία Προσευχή, μία Δύναμις συμπυκνωμένη!
Ο Άγιος Πορφύριος μας λέγει για την ομαδική προσευχή των πνευματικών τέκνων του μακαριστού Μητρ. Φλωρίνης Αυγουστίνου Καντιώτου:
«Εγώ πολύ κατανύχθηκα την ημέρα εκείνη που είδα τον κόσμο να κλαίγανε. Χιλιάδες ψυχές να προσεύχονται όλες μαζί. Μία δύναμις. [...]. Πω, πω... Μία δύναμις συμπυκνωμένη. Δεν ξέρω πως να το πω. Δύναμις. Δεν μπορώ να την πω ούτε ατομική . Κάτι ανώτερο. Κάτι μεγάλο. [...]. Όλοι προσηύχοντο. Ψυχές, χιλιάδες ψυχές. Κόσμος... [...]. Γιατί, μην κοιτάζεις... Εσείς μπορεί να μην προσευχηθήκατε έτσι δυνατά. Υπήρχαν όμως μέσα στο πλήθος - και τις χιλιάδες που έβλεπα εγώ - ψυχές, που είχαν συνεπάρει και τις άλλες μαζί. Είχε γίνει μία προσευχή, μία δύναμις όλων. Όλων η προσευχή είχε γίνει μία δύναμις. Και οι μεγάλοι προσηύχοντο, και οι μικροί μπαίνανε μες στους μεγάλους. Μία δύναμις!».
Πως προσηύχετο αυτό το πλήθος;
Ένας προσηύχετο εις επήκοον των λοιπών;
Φυσικά όχι. Όλοι μαζί αλλά και μυστικώς, μέσα τους δηλαδή, κατά διάνοιαν προσηύχοντο.
Παρότι όμως προσηύχοντο όλοι μαζί, και άλλοι προσεύχονταν πιο δυνατά από τους λοιπούς, δεν ήσαν ξεχωριστές Προσευχές, αλλά είχε γίνει μία Προσευχή, μία δύναμις όλων, που πήγαινε στον Θεό!
Δείτε και το άρθρο μας για το Ιερατικόν Συλλείτουργον.
Λογική λατρεία, σημαίνει με τον ενδιάθετο και εκφωνούμενο λόγο, όχι με την λογική. Ποια λογική θα εξηγήσει το Μυστήριον της Θείας Ευχαριστίας, ή την Χάρη του Θεού, ή την δύναμη της Προσευχής, κτλ.;
Η Λειτουργία, δεν είναι μια απλή ανάγνωσις Ευχών, μετά περισπασμών εάν αρθρώνω καλά τις λέξεις, αν χρωματίζω καλά την φωνήν μου, αν μ’ ακούνε, πως ακούγομαι, αν με προσέχουν, να πάω κοντά στο μικρόφωνο, κτλ., αλλά είναι απερίσπαστος Προσευχή μέσω της μυστικής αναγνώσεως των Ευχών. Στην Προσευχή, για να έχει μέγιστη δύναμη (που είναι το ζητούμενον)· είσελθε εις το ταμιείόν σου και κλείσας την θύραν σου πρόσευξαι τω Πατρί σου τω εν τω κρυπτώ.
Τα παλαιά χρόνια, ούτε ο διάκονος ακροώταν την Ευχήν του Ιερέως, V.480 (έτους 1334), βλ. το άρθρο μας Διάταξις της Θείας Λειτουργίας 1334, Αγίου Φιλοθέου, V.480, φ. 313-313β,
«Ο διάκονος· Όσοι κατηχούμενοι, προέλθετε. .... Όσοι πιστοί, έτι και έτι εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν. Υπέρ της άνωθεν ειρήνης .... Υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, .... Υπέρ του αγίου οίκου τούτου.... Ταύτα δε λέγων ο διάκονος, βλέπει προς τον ιερέα και ηνίκα καταλάβη ότι επλήρωσεν εκείνος την [Μυστικήν] Ευχήν, ευθέως λέγει· Σοφία. Ο δε ιερεύς· Ότι πρέπει Σοι πάσα δόξα...».
«Ταύτα δε λέγων, [ο διάκονος], βλέπει πάλιν προς τον ιερέα, και ηνίκα αίσθηται αυτού πληρώσαντος την Ευχήν, όπου τύχη ευθέως λέγει· Σοφία. Και ο ιερεύς την εκφώνησιν· Όπως υπό του κράτους Σου...».
Λένε οι Άγιοι Απόστολοι: «ἑστῶτος παντὸς τοῦ λαοῦ, καὶ προσευχομένου ἡσύχως». [PG 1, 737].
Αμήν.
(η απάντηση αυτή πρωτο-δημοσιεύθηκε ως σχόλιο στο Ιστολόγιον Αναστάσιος στις 8 Ιουνίου 2024. Ἐνημερώθηκε ἐλαφρῶς)
