Γιατί δέν τονίζεται τό ἐστίν, τό τινῶν κτλ. στὴν ἀνάγνωση; (Ἐγκλιτικές Λέξεις)
Μερικές μονοσύλλαβες ἤ δισύλλαβες λέξεις συμπροφέρονται τόσο στενά μὲ τὴν προηγούμενη, ὥστε ἀκούωνται σὰν ν' ἀποτελοῦν μαζί της μιά λέξη· γι' αύτό ὁ τόνος του κανονικά ἢ χάνεται ἢ ἀνεβαίνει στὴ λήγουσα τῆς προηγούμενης λέξης ὡς ὀξεία (πρβλ. τά νεοελληνικά: ὁ ἀδερφός μου, ὁ δάσκαλός μου).
Οἱ λέξεις αὐτὲς λέγονται ἐγκλιτικές λέξεις ἢ ἁπλῶς ἐγκλιτικά.
Παραδείγματα ἀναγνώσεως:
Ὅτι Σοῦ ἐστιν ἡ Βασιλεία καὶ ἡ Δύναμις καὶ ἡ Δόξα ...
Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς ...
Τοῦτο αὐτό ἐστι τό ἄχραντον Σῶμά Σου ...
Τί γάρ ἐστιν εὐκοπώτερον εἰπεῖν ...
Καί τινων λεγόντων περὶ τοῦ Ἱεροῦ ...
Συχνότερα ἐγκλιτικά τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς εἶναι:
1) Οἱ τύποι τῶν προσωπικῶν ἀντωνυμιῶν μοῦ, μοί, μέ - σοῦ, σοί, σέ - οὗ, οἷ, ἓ.
2) ὅλες οἱ πτώσεις ἑνικοῦ καὶ πληθυντικοῦ τῆς ἀόριστης ἀντωνυμίας τὶς - τὶ ἐκτὸς ἀπὸ τὸν τύπο τοῦ οὐδετ. πληθ. ἄττα (= τινὰ = μερικά).
3) ὅλοι οἱ δισύλλαβοι τύποι τῆς ὀριστικῆς τοῦ ἑνεστῶτα τῶν ρημάτων εἰμὶ (= εἶμαι) καί φημὶ ( = λέγω).
[ εἰμί, εἶ, ἐστί(ν), ἐσμέ(ν), ἐστέ, εἰσί(ν) ], [φημί, φής ἤ φῄς, φησί(ν), φαμέν, φατέ, φασί(ν)]
4) τὰ ἐπιρρήματα πού, ποί, ποθὲν -πώς, πή (ἢ πῄ), ποτέ
5) τά μόρια γέ, τέ, τοί, πέρ, πώ, νὺν καὶ τὸ πρόσφυμα δὲ (διαφορετικὸ ἀπὸ τὸ σύνδεσμο δὲ).
Ὁ τόνος τῶν ἐγκλιτικῶν χάνεται:
α) σὲ ὅλα τὰ ἐγκλιτικά (μονοσύλλαβα ἢ δισύλλαβα), ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι ὀξύτονη ἢ περισπώμενη:
αὐτό ἐστι, καλόν ἐστι, ναός τις - τιμῶ σε, τιμῶ τινας
β) μόνο στὰ μονοσύλλαβα ἐγκλιτικά, ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι παροξύτονη:
γέρων τις, παιδεύω σε.
Ὁ τόνος τῶν ἐγκλιτικῶν ἀνεβαίνει στὴ λήγουσα τῆς προηγούμενης λέξης (ὡς ὀξεία):
ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι προπαροξύτονη ἢ προπερισπώμενη, ἢ ἄτονη, ἢ ἐγκλιτική:
ἄξιόν ἐστιν, ἔλαφός τις, ἔλαφοί τινες - κῆπός τις, κῆποί τινες
Ὁ τόνος τῶν ἐγκλιτικῶν μένει στὴ θέση του (δηλ. δὲ γίνεται ἔγκλιση τόνου):
α) ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι παροξύτονη καὶ τὸ ἐγκλητικὸ δισύλλαβο:
λόγοι τινές, ἀνθρώπων τινῶν, φίλοι εἰσίν
β) ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη ἔχει πάθει ἔκθλιψη ἢ ὅταν πρὶν ἀπὸ τὸ ἐγκλιτικό ὑπάρχει στίξη:
καλόν δ' ἐστίν
γ) ὅταν ὑπάρχει ἔμφαση ἢ ἀντιδιαστολή:
παρὰ σοῦ, πρὸς σὲ, ταῦτα σοὶ λέγω.
Βλ. περισσότερα στήν Γραμματική Οἰκονόμου, Ἐγκλιτικές λέξεις.
ΠΠαπαδημητρίου, 7/2/2025.
