Ἐπίσημος Καταδίκη τῆς Τετραφωνίας
Ἐγκύκλιος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου 1
Ἄνθιμος ἐλέῳ Θεοῦ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως νέας Ρώμης καὶ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης.
Εὐλαβέστατοι ἱερεῖς καὶ ὁσιώτατοι ἱερομόναχοι, εὐγενέστατοι ἄρχοντες καὶ χρησιμώτατοι ἔμποροι, καὶ λοιποὶ εὐλογημένοι χριστιανοί, οἱ συγκροτοῦντες τὴν ἐν Βιέννῃ ὀρθόδοξον Κοινότητα τῆς Καπέλλης, τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητὰ τῆς ἡμῶν μετριότητος, χάρις εἴη ὑμῖν καὶ εἰρήνη παρὰ Θεοῦ, παρ᾽ ἡμῶν δὲ εὐχή, εὐλογία καὶ συγχώρησις.
Πρὸ ἱκανοῦ καιροῦ μὲ οὐκ ὀλίγην θλῖψιν πληροφορεῖται ἡ ἁγία τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία παρὰ πᾶσαν ἐλπίδα ὅτι ὑμεῖς οἱ αὐτόθι διατελοῦντες εὐλογημένοι ὀρθόδοξοι χριστιανοί, τέκνα γνήσια ὄντες τῆς κοινῆς ταύτης Μητρὸς ἁγίας Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, καὶ τῷ γάλακτι τῆς εὐσεβείας ἐκ προγόνων ἀνατεθραμένοι, περιεπέσατε ὅμως εἰς λάθος ἐφάμαρτον ἀποβαλόντες ἀπὸ τῆς Ἱερᾶς ὑμῶν Ἐκκλησίας τὴν ἀρχαίαν καὶ πατροπαράδοτον ἐκκλησιαστικὴν μουσικήν, καὶ ἀντεισάξαντες ξένην τινὰ τετράφωνον, τὴν ὁποίαν προσηρμόσατε διὰ ξένης ὑφηγήσεως εἰς τὰς ἱερὰς ἀκολουθίας.
Ἡ εἴδησις αὕτη διετάραξε καὶ κατέθλιψεν ἡμᾶς δικαίως, οὐ μόνον διότι ἡ ἄνευ ἀδείας ἐκκλησιαστικῆς μετακίνησις ἀρχαίας ἱερᾶς παραδόσεως ἐμφαίνει αὐθαίρετον ἐπέμβασιν ἐπὶ πράγματος ἀναγομένου τῇ Ἐκκλησίᾳ καὶ λεληθότως παρεκτρέπει καὶ εἰς ἄλλας ἐπικινδύνους ἀφορμὰς τοὺς μεταξὺ τοσούτων ἑτεροδόξων εὑρισκομένους ὀλίγους ὀρθοδόξους, καθ᾽ ὅσον μάλιστα ἡ μεταρρύθμισις προσεγγίζει εἰς ἀλλότρια ἔθιμα, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν φύσιν αὐτὴν τοῦ πράγματος, καθ᾽ ὅτι εἶναι φανερὸν ὅτι ἡ καινοφανὴς τετράφωνος μουσικὴ διὰ τὸ ἐκλελυμένον αὐτῆς μέλος ὑπάρχει ἀνοίκειος τῇ ἐκκλησιαστικῇ εὐπρεπείᾳ καὶ ἑπομένως ἡ εἴσαξις αὐτῆς εἰς τὰς ἱερὰς ἀκολουθιας ἀντιβαίνει εἰς τοὺς ἱεροὺς κανόνας τῆς Ἐκκλησίας, ἥτις παρέλαβεν αἰνεῖν τὸν Θεὸν ἐν ᾠδαῖς πνευματικαῖς, καὶ κατανυκτικοῖς εὐπρεπέσιν ὕμνοις, ὃν τρόπον ὑπάρχουσι τὰ ἐν τῇ ἀρχαίᾳ ἐκκλησιαστικῇ ἡμῶν μουσικῇ μεμουσουργημένα τοσαῦτα θεοτερπῆ καὶ ψυχοσωτήρια ἄσματα τῶν θείων ἡμῶν Πατέρων.
Ἄπορον δὲ ἡγησάμεθα πῶς ἐφάνη ὑμῖν ἀνεκτὸν τὸ νὰ ἀπομακρύνητε ἑαυτοὺς ἀπὸ τὰ ἱερὰ ἐκείνων ἴχνη παραγκωνίζοντες τὴν ὑπὸ τῶν θεσπεσίων αὐτῶν ἀνδρῶν καθαγιασθεῖσαν καὶ καθιερωθεῖσαν καὶ ταῖς χριστιανικαῖς ἀκοαῖς συνήθη καὶ σεβαστὴν ἱερὰν ἀσματικήν, ἥτις ἐπίσης μετὰ τῶν ἄλλων πατρικῶν παραδόσεων χαρακτηρίζει τῶν Ὀρθοδόξων Γραικῶν τὸ πλήρωμα, καὶ νὰ κατακολουθήσητε εἰς ξενικὰς καὶ ἀλλοτρίας ἀνταρέσκους ὑφηγήσεις χωρὶς νὰ παρατηρήσητε ὅτι ὁ τρόπος ὑμῶν οὗτος καὶ ὑμᾶς καθιστᾷ ὑπαιτίους ἐγκλήματι κανονικῷ καὶ τῇ κοινῇ Μητρὶ τῶν εὐσεβῶν ἁγίᾳ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ, ἥτις οὐδαμῶς ἀνέχεται οἱανδήποτε μετακίνησιν τῶν ἀρχαίων χριστιανικῶν ἐθίμων καὶ τάξεων, ἔσται λύπης καιρίας παραίτιος, καὶ τοῖς λοιποῖς τῶν ὀρθοδόξων σκανδαλώδης.
Διὰ τούτους καὶ ἄλλους οὐσιώδεις λόγους ἡμεῖς τε καὶ ἡ περὶ ἡμᾶς Ἱερὰ Σύνοδος τῶν ἁγίων ἀρχιερέων ἐγκρίναντες κοινῇ γνώμῃ ἐξεδώκαμεν ἐγκυκλίους ἐν τύποις ἐκκλησιαστικὰς ἡμῶν ἐπιστολὰς διασαλπιζούσας τὴν ἐπὶ τοῦ ἀντικειμένου τούτου ἐκκλησιαστικὴν ἡμῶν ἔγκρισιν καὶ ἀπόφασιν, ἥτις ἐστὶν ἡ κατάργησις τῆς τετραφώνου μουσικῆς ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν ἐν ταῖς ἁπανταχοῦ ὀρθοδόξοις Ἐκκλησίαις, καὶ ἡ ἀπαράκρουστος χρῆσις τῆς ἡμετέρας ἐκκλησιαστικῆς, κανονικοῖς λόγοις συνιστωμένης καθὼς ἐκ τῶν στελλομένων πρὸς ὑμᾶς ἐντύπωσιν θέλετε πληροφορηθῇ ἀκριβέστερον. 2
Γράφοντες δὲ καὶ διὰ τῆς παρούσης πατριαρχικῆς καὶ συνοδικῆς ἡμῶν ἐπιστολῆς, συμβουλεύομεν πατρικῶς καὶ προτρεπόμεθα ἐκκλησιαστικῶς ὑμᾶς τοὺς τὴν ὀρθόδοξον αὐτόθι Κοινότητα θείῳ ἐλέει συγκροτοῦντας μὴ μετακινεῖν ὅρια αἰώνια, ἃ οἱ Πατέρες ἡμῶν ἔθεντο 3 μηδὲ διαιρεῖν τὴν ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀκολουθίαις καὶ προσευχαῖς ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας, μηδὲ ἀφαιρεῖν τοῦ τῶν Γραικῶν ὀρθοδόξου Γένους ἐκ τῶν αὐχημάτων τὸ κάλλιστον, ἀλλ᾽ ὡς τέκνα γνήσια τῆς ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας ἐμμένοντες εἰς τὴν διατήρησιν τῶν πατροπαραδότων αὐτῆς ἱερῶν τάξεων καὶ σεβασμίων παραδόσεων νὰ καταπαύσητε τὴν ἀλλόφυλον μελῳδίαν τῆς τετραφώνου μουσικῆς ἐν ἀμφοτέραις ταῖς αὐτόθι ἱεραῖς Ἐκκλησίαις καὶ πάλιν ἀντεισάξητε τὴν πάτριον καὶ ἀρχαιοπαράδοτον, μηδόλως διαφωνοῦντες τῶν λοιπῶν ὀρθοδόξων Γραικικῶν Ἐκκλησιῶν, μηδὲ καθιστάμενοι αἴτιοι σκανδάλου καὶ προσκόμματος τῷ χριστωνύμῳ πληρώματι διὰ τῆς τοιαύτης καινοτομίας, ἀλλὰ μιμούμενοι τοὺς ἀειμνήστους θεοφιλεῖς κτήτορας τῆς ἱερᾶς αὐτῆς Ἐκκλησίας τῆς Καπέλλης, οἵτινες διετέλεσαν ἀκριβεῖς φύλακες τῶν ἱερῶν καὶ πατρίων ἐκκλησιαστικῶν ἐθίμων καὶ ὑπερασπισταὶ τοῦ ἐθνικοῦ χαρακτῆρος, νὰ φιλοτιμηθῆτε ὥστε καὶ τοῖς μεθ᾽ ὑμᾶς νὰ ἀφήσητε τύπους καὶ παραδείγματα χριστιανικῶν ἀρετῶν καὶ ζήλου θεαρέστου.
Ταῦτα ἐκ προνοίας ἐκκλησιαστικῆς συμβουλεύομεν καὶ ὑποτιθέμεθα ὑμῖν, περιμένοντες τὰ ἀποτελέσματα τῶν πατρικῶν ἡμῶν παραινέσεων παρὰ τῆς υἱϊκῆς καὶ χριστιανικῆς προθυμίας σας, ἵνα καταστέψωμεν ὑμᾶς ταῖς ἐγκαρδίοις συνοδικαῖς ἡμῶν εὐχαῖς καὶ τοῖς δικαίοις ἐπαίνοις καὶ ἐγκωμίοις.
Ἡ δὲ τοῦ Θεοῦ χάρις καὶ τὸ ἄπειρον ἔλεος εἴη μεθ᾽ ὑμῶν.
,αωμςʹ (1846) Νοεμβρίου εʹ
Ὑποσημειώσεις
1 Ἀντεγράφη ἐκ τοῦ ἄρθρου «Ἐπίσημος Καταδίκη τῆς Τετραφωνίας», Κιβωτός, Ἰούλιος, 1952, σελ. 302-303.) Αὐτὸ τὸ κείμενο βρίσκεται [βρισκόταν] στὸ διαδύκτιο στό: http://www.stanthonysmonastery.org/music/encyclical-Greek.pdf
2 Εἰς μίαν ἐγκύκλιον τοιαύτην, κατὰ τὸν Νοέμβριον τοῦ 1846 ἡ Ἱερὰ Σύνοδος ἔγραψε μεταξὺ ἄλλων τὰ ἑξῆς:
«Αὕτη ἡ ἐφάμαρτος καινοτομία... ἀκροσφαλὴς καὶ ἐπικίνδυνος καὶ ἀφορμῆς μειζόνων παραβάσεων καὶ νεωτερισμῶν παρεκτική, θλίβει τὴν καρδίαν ἡμῶν, καθόσον φέρει καὶ εἰς ἀπροόπτους ἄλλους κινδύνους, ὁσάκις μάλιστα προσεγγίζει τοῖς τῶν ξένων καὶ ἑτεροδόξων ἐθίμοις...
Ἐκτὸς δὲ τούτων, ἐπειδὴ ἅπαντα σχεδὸν τὰ τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν ἱερὰ ᾄσματα, καὶ μελῳδήματα συνεγράφησαν κατά τε περίοδον, καὶ κατὰ τὴν λέξιν ἐπὶ ταύτῃ τῇ ἐκκλησιαστικῇ μουσικῇ, εἶναι φανερόν, ὅτι δὲν δύνανται νὰ ψαλῶσι μεθαρμοσθέντα, καὶ συγκραθέντα εἰς ἄλλον ξενικώτερον τρόπον, χωρὶς νὰ μεταβάλωσι τὸν ἐμμελῆ ῥυθμὸν αὐτῶν εἰς ἀλλόκοτον, καὶ ἀσύστατον ψυχρότητα ἄνευ κατανύξεως... διὰ τὴν τετράφωνον ἁρμονίαν καταθέλγει τὴν ἀκοήν, ἑλκύει τὴν αἴσθησιν, καὶ καταχαυνοῖ τὴν ψυχήν, καὶ εἶναι λοιπὸν μουσικὴ οὐχὶ προσευχομένων καὶ δοξολογούντων τὸν Θεὸν ἐν εὐλαβείᾳ καὶ φόβῳ, ἀλλὰ τῶν ὡς ἐπὶ διαχύσει εὐφραινομένων, ἀναμιγνύουσα τὰς ἀγγελικὰς δοξολογίας τῶν ἱερῶν προσευχῶν μὲ μέλη ἐμπαθῆ, βεβηλοῦσα τὰ πνευματικὰ ᾄσματα μὲ ἐξωτερικὰς καινοφωνίας...
Ἡ ἡδυπαθὴς καὶ ἀπρεπὴς μελῳδία ἀπομακρύνεται τοῦ σωτηρίου σκοποῦ τῆς προσευχῆς τῆς διὰ τῶν ἱερῶν ψαλμῳδιῶν γιγνομένης, εἴγε παράκλησις οὖσα πρὸς Θεὸν προς ἐξιλέωσιν τῶν ἁμαρτιῶν, ἀπαιτεῖ ὁμολογουμένως καὶ ἦθος καὶ καρδίαν καὶ ἀκοὴν πνευματικὴν ὅλως, καὶ κατανενυγμένην, καὶ οἱασοῦν βιωτικῆς ἰδέας καὶ ἀφορμῆς ἐλευθέραν...
Ἡ ἁγία ἡμῶν Ἐκκλησία οὐδεμίαν ἀνέχεται περὶ ταύτην τὴν ἱερὰν αὐτῆς μουσικὴν καινοτομίαν καὶ νεωτερισμόν... διὰ τοῦδε τοῦ Πατριαρχικοῦ καὶ Συνοδικοῦ Γράμματος διακηρύττουσα ἀπαράδεκτον καὶ κατάκριτον ἐν ταῖς ἐκκλησιαστικαῖς ἀκολουθίαις καὶ ὑμνῳδίαις παρείσφρησιν, εἴσαξιν καὶ χρῆσιν οἱασδήποτε ξένης καὶ ἐκφύλου καὶ ἀλλοτρίας μουσικῆς... ὅσοι δὲ τυχὸν ἔφθασαν ἐξ ἀγνοίας, ἢ ἄλλως πως εἰσαγαγεῖν ἐν ταῖς ἱεραῖς αὐτῶν Ἐκκλησίαις τήν, περὶ ἧς ὁ λόγος, ἀνοίκειον τετράφωνον μουσικήν, ἀποβάλωσιν αὐτὴν ἀμέσως.» (Βλέπε Παπαδόπουλος, Γεώργιος, Ἰστορικὴ Ἐπισκόπησις τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἀθῆναι, 1904, σελ. 275-283.)
3 Παροιμ. κβʹ 28
