|
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Πῶς ἔψελναν οἱ παλαιοὶ Ἱεροψάλτες; Κατὰ Ρυθμὸν ἢ κατὰ Χρόνον; τοῦ Παναγιώτη Δ. Παπαδημητρίου ἔ κ δ ο σ η, 1 . 1
Πολλὴ κινητικότητα στὸ θέμα τοῦ ρυθμοῦ στὰ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς παρατηρεῖται στὰ χρόνια μετὰ τὸν Χρύσανθο. Ὁ Χρύσανθος ὀμίλησε περὶ ρυθμοῦ στὸ Μέγα Θεωρητικό του τῆς Μουσικῆς [ΧΡΥΣ1] (ἐνῶ στὸ μεταγενέστερο θεωρητικὸ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς [ΧΡΥΣ2] δὲν ὀμιλεῖ καθόλου) μιλώντας ἀσαφῶς ἐν πολλοῖς καὶ σύγχυσε τὸν ἱεροψαλτικὸ κόσμο. Μετὰ ἀπὸ αὐτὸν βρέθηκαν ἐκείνοι ποὺ ἀφαιροῦσαν καὶ προσέθεταν χρόνους στὸ Ἐκκλησιαστικὸ μέλος ὥστε νὰ ἀποκτήσει ἕναν ρυθμό, καὶ ἔσχατος βρέθηκε καὶ ὁ Ψάχος ποὺ δανειζόμενος ἀπὸ τὶς θεωρίες τῶν Εὐρωπαίων, ἐπέβαλε τὸν νεοφανέντα «τονικὸ ρυθμό» στὰ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς μας Μουσικῆς [ΨΑΧ], καὶ μαζὶ καὶ τὶς γνωστὲς ἀπὸ τὴν Εὐρωπαϊκὴ μουσικὴ κάθετες γραμμὲς στὰ Ἐκκλησιαστικὰ Μουσικὰ βιβλία. Ὑπῆρχαν ὅμως πολλοὶ ποὺ σὲ πεῖσμα τῶν ὀπαδῶν τοῦ ρυθμοῦ στὰ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ὑπεστήριζαν τὴν παραδοσιακὴ Ψαλμωδία, μὲ τὴν ἁπλὴ καταμέτρηση χρόνου καὶ ὑπακοὴ στὰ σημάδια ποιότητος ὡς φαίνεται καὶ στὸ ἄρθρο μας γιὰ τὸν Χρόνο/Ρυθμό [ΠΔΠ1]. Τέτοιοι ἦσαν οἱ Χουρμούζιος, Θεόδωρος Φωκαεύς καὶ ὁ Χρύσανθος (παρὰ ὅτι λόγῳ τῆς ἀσάφειάς του ἀφήνει χῶρο γιὰ παρερμηνεία τῶν γραπτῶν του -ἀργότερα θὰ καταρριφθεῖ καὶ αὐτὴ ἡ παρερμηνεία) μεταξὺ ἄλλων. Τὸ μεγάλο ἐρώτημα εἶναι νὰ μάθουμε πῶς ἔψαλλαν οἱ παλαιοὶ Ἱεροψάλτες, τῆς ἐποχῆς τοῦ Χρυσάνθου καὶ πρὶν ἀπὸ αὐτόν. Γιὰ αὐτὴν τὴν ἐποχὴ ἔχουμε μόνο τὸ θεωρητικὸ τοῦ Χουρμουζίου [ΧΟΥΡ] ποὺ δὲν ἀναφέρει τίποτε περὶ ρυθμοῦ [ΠΔΠ1], ἀλλὰ μόνο περὶ Καταμετρήσεως τοῦ Χρόνου, καὶ παρόμοια καὶ τὸ θεωρητικὸ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς τοῦ Χρυσάνθου [ΧΡΥΣ2] ποὺ ἐπίσης ἀναφέρει μόνο Καταμέτρηση τοῦ Χρόνου. Στὸ Μέγα Θεωρητικὸ ὁ Χρύσανθος ὀμιλεῖ περὶ τῆς ἁπλῆς Καταμετρήσεως Χρόνου «ἐν ᾧ ἀπαγγέλεται τὸ μέλος», ἀλλὰ ἐπίσης κάνει μνεία καὶ σὲ ρυθμοὺς καὶ σε πόδες, ἀσαφῶς, προκαλώντας μεγάλη σύγχυση ἕως καὶ στὶς ἡμέρες μας. Ἐπειδὴ οἱ ὀπαδοὶ τοῦ ρυθμοῦ (στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική) βρίσκουν δικαιολογίες καὶ ἀπορρίπτουν τὸ τοῦ Χουρμουζίου, καὶ τὸ ἕνα τοῦ Χρυσάνθου ὡς δῆθεν εἰσαγωγικὰ βιβλία (τὸν ὁποῖον ἰσχυρισμὸ καταρρίψαμε στὸ ἄρθρο μας γιὰ τὸν Χρόνο/Ρυθμό [ΠΔΠ1]) -οὐ μόνον ἀλλὰ ἀπορρίπτουν καὶ τὴν Κρηπίδα τοῦ Θεοδώρου Φωκαέως ποὺ ὀμιλεῖ καθαρὰ περὶ Καταμετρήσεως τοῦ Χρόνου, ἐμεῖς θὰ ἀποδείξουμε ὅτι οἱ παλαιοὶ Ἱεροψάλτες δὲν ἔψαλλαν κατὰ ρυθμόν, καὶ ὄχι μόνο αὐτὸ, ἀλλὰ δὲν ὑφίστατο ὁ ὅρος «ρυθμὸς» στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική. Θὰ τὸ ἀποδείξουμε λοιπόν, μέσω τῆς πλέον ἔγκυρης πηγῆς γιὰ αὺτὸν τὸν λόγο. Ἡ πλέον ἔγκυρη πηγὴ γιὰ τὸ ἐρώτημά μας, δὲν εἶναι ἄλλος ἀπὸ τὸν Μαθητὴ τῶν Τριῶν Διδασκάλων καὶ ἐκδότη τοῦ Μεγάλου Θεωρητικοῦ τοῦ Χρυσάνθου, τὸν Παναγιώτη Γ. Πελοπίδα. Τὴν ἀπάντηση δέ στὸ ἐρώτημά μας, μᾶς τὴν δίδει στὶς σελίδες η'-θ' τοῦ Μεγάλου Θεωρητικοῦ [ΧΡΥΣ1],
ὅπου λέει ὁ Πελοπίδας, ἀπευθυνόμενος στοὺς συναδέλφους Ἱεροψάλτες τῆς ἐποχῆς του, παρουσιάζοντας τὸ Μέγα Θεωρητικὸ τοῦ Χρυσάνθου:
«Μάθετε εἰς τὸ ἐξῆς τὶ εἶναι Ῥυθμὸς, τὶ
εἶναι Ποὺς καὶ Μέτρον Καὶ παρακάτω γράφει ὁ Πελοπίδας:
«Πολλοὶ ἐκ τῶν Μουσικῶν μας (σημ.
Ἱεροψαλτῶν), Ἔτσι λοιπὸν ἀπὸ τοὺς λόγους αὐτοὺς τοῦ Μαθητοῦ τοῦ Χρυσάνθου καὶ μάλιστα καὶ ἐκδότου τοῦ Μεγάλου Θεωρητικοῦ του, βγάζουμε σαφέστατα τὰ ἐξῆς συμπεράσματα: α. Τέλειος Ψάλτης ἦταν αὐτὸς ποὺ γινόταν ἐγκρατῆς τῆς «ἀκριβοῦς τοῦ Χρόνου Καταμετρήσεως», καὶ τῆς «γνώσεως παντὸς Φθορᾶς διαστήματος». Οὔτε ἀναφορὰ κὰν σὲ ρυθμοὺς καὶ τὰ συναφῆ. β. Λέει ὁ Πελοπίδας στοὺς Ἱεροψάλτες ὅτι μὲ αὐτὸ τὸ Μέγα Θεωρητικὸ θὰ μάθουν [ἐπιτέλους!] τὶ εἶναι Ῥυθμός καὶ τὰ συναφή. Δηλαδὴ τοὺς Ἱεροψάλτες τότε (καὶ ἀπ' ἀνέκαθεν) δὲν τοὺς ἔννοιαζαν οἱ ῥυθμοὶ κτλ. τὰ ὁποῖα ἐνδιαφέρουν τοὺς τραγουδιστές, διότι δὲν χρησιμοποιούνταν τὸ «κατὰ ρυθμὸν ψάλσιμο» στὴν ἐκκλησία, γιὰ αὐτὸ καὶ εἶχαν ἄγνοια καὶ «ἀποροῦσαν (sic) εἰς τὴν σημασίαν τῶν λέξεων αὐτῶν». γ. Λέει στοὺς Ἱεροψάλτες ὅτι μὲ αὐτὸ τὸ Μέγα Θεωρητικὸ θὰ μάθουν [ἐπιτέλους!] τὶ εἶναι Ἔμφασις ῥυθμική. Καὶ πάλι τοὺς Ἱεροψάλτες δὲν τοὺς ἐνδιέφερε ἡ «ῥυθμικὴ ἔμφασις», διότι δὲν χρησιμοποιούνταν τὸ «κατὰ ρυθμὸν ψάλσιμο» στὴν ἐκκλησία, γιὰ αὐτὸ καὶ εἶχαν ἄγνοια, καὶ «ἀποροῦσαν (sic) εἰς τὴν σημασίαν τῶν λέξεων αὐτῶν» κατὰ τὸν Πελοπίδα.
Νὰ ἀναφέρουμε καὶ δύο σύγχρονους μουσικολόγους:
Τέλος, ἀξίζει νομίζουμε νὰ ἀναφέρουμε ἐδὼ αὐτὸν τὸν Ψάχο, ποὺ παραδέχθηκε [ΨΑΧ], στὸν λόγο του περὶ ρυθμοῦ στὰ 1899:
«Γνωρίζω ὅτι πολλοὶ συνάδελφοί μου Τὰ σχόλια περιττεύουν. Εὐχόμαστε τὴν ἐπιστροφὴ στὴν Παράδοση, δηλ. στὴν ἐπιστροφὴ τῆς «ἀκριβοῦς τοῦ Χρόνου Καταμετρήσεως», καὶ τῆς «γνώσεως παντὸς Φθορᾶς διαστήματος» στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική.
* * * Ἀναφορές
* * * Παρακαλοῦμε ἐπικοινωνῆστε γιὰ τυχὸν σχόλια.
Ἀρχικό: 03/07/2006
|
