ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
Θεωρητικές Σημειώσεις

ΚΛΙΜΑΚΕΣ
τοῦ Παναγιώτη Δ. Παπαδημητρίου

ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΡΘΡΑ

1. Μέθοδος συγκερασμοῦ κλιμάκων - οἱ διατονικὲς κλίμακες τῆς Ἐπιτροπῆς, τοῦ Διδύμου, τοῦ Χρυσάνθου, καὶ οἱ συγκράσεις τους [pdf]

2. Ἡ διατονικὴ Κλίμακα τοῦ Χρυσάνθου 12-9-7

ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΟΙ ΚΛΙΜΑΚΩΝ

1. Συγκερασμοὶ κλιμάκων

2. Κατάλογος τῶν Συγκερασμῶν ὅλων τῶν Βυζαντινῶν Διατονικῶν Κλιμάκων μέχρι καὶ σὲ 1200 μουσικὰ διαστήματα (κόμματα)
3. Κατάλογος τῶν Συγκερασμῶν ὅλων τῶν Βυζαντινῶν Χρωματικῶν Κλιμάκων τοῦ Νεανὲς μέχρι καὶ σὲ 1200 μουσικὰ διαστήματα (κόμματα)
4. Κατάλογος τῶν Συγκερασμῶν ὅλων τῶν Βυζαντινῶν Χρωματικῶν Κλιμάκων τοῦ Νεχεανὲς μέχρι καὶ σὲ 1200 μουσικὰ διαστήματα (κόμματα)
5. Κατάλογος τῶν Συγκερασμῶν ὅλων τῶν Βυζαντινῶν Ἐναρμονίων Κλιμάκων μέχρι καὶ σὲ 1200 μουσικὰ διαστήματα (κόμματα)

ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΓΕΝΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

1. Ἡ Διατονική Κλίμακα τῆς Ἐπιτροπῆς 1881

   • Σύγκριση τῆς Διατ. Κλίμακας τῆς Ἐπιτροπῆς 1881, μὲ τοῦ Χρυσάνθου καὶ τοῦ Διδύμου

   • Σύγκριση μὲ ἄλλες διατονικὲς κλίμακες [pdf]

   • Σύγκριση μὲ τὴν Δυτική (Εὐρωπαϊκή)

   • Σύγκριση διατονικῶν κλιμάκων συγκερασμένων σὲ 72 κόμματα

   • Ὑπολογισμὸς τῆς διατονικῆς κλίμακας ἀπὸ τὸ Νη-Γα (καὶ Νη-Βου)

   • Ἡ Διατονική Κλίμακα τοῦ Διδύμου

2. Ἡ Χρωματικὴ Κλίμακα τοῦ Νεανὲς τῆς Ἐπιτροπῆς 1881 [ἐπίσης ἐδῶ, καὶ ἐδῶ]

   • Νεανές σύμφωνα μὲ τὰ θεωρητικὰ τῶν Ἀ. Δεβρελῆ, Εὐθυμιάδη

   • Ἑτέρα Χρωματική Κλίμακα τοῦ Νεανές

3. Ἡ Χρωματική Κλίμακα τοῦ Νεχεανές τῆς Ἐπιτροπῆς 1881

4. Ἡ Ἐναρμόνιος Κλίμακα κατὰ τὴν Μουσικὴ Ἐπιτροπὴ τοῦ 1881 [δὲς π.χ. ἐδῶ, καὶ ἐδῶ]

5. Χρόες (ὁ Ζυγός, τὸ Κλιτόν καὶ ἡ Σπάθη)

6. ΓΕΝΙΚΑ

   • Οἱ κλίμακες τῆς Βυζαντινῆς Mουσικῆς, κατὰ τὴν Μουσική Επιτροπή τοῦ 1881 (ἄρθρο στὸ "kithara.gr") - [τοπικὸ ἀντίγραφο ἄρθρου]

   • Ἠχητικὰ δείγματα τῶν Κλιμάκων Βυζαντινῆς Μουσικῆς (τῆς Μουσικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ 1881) (ἄρθρο στο "musicheaven.gr") - [τοπικὸ ἀντίγραφο ἄρθρου]

   • Οἱ κλίμακες σὲ συχνότητες, μὲ ἀναφορά: Νη = 220Hz καὶ Nη = 261.6256Hz. Τὸ ἀρχεῖο δείχνει ἐπίσης καὶ ποιοὶ φθόγγοι ἐπηρεάζονται (στὸ ὕψος) ἀπὸ μιὰ φθορικὴ μεταβολή.

ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΤΩΝ ΗΧΩΝ

• Οἱ Ἦχοι συνολικά

  • Ἠχητικὰ δείγματα τῶν 39 Κλιμάκων Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ ἱερομ. Ἱεροθέου

1. Ἦχος Πρῶτος

2. Ἦχος Δεύτερος

3. Ἦχος Τρίτος

4. Ἦχος Τέταρτος

5. Ἦχος Πλάγιος τοῦ Πρῶτου

6. Ἦχος Πλάγιος τοῦ Δευτέρου

7. Ἦχος Βαρύς

8. Ἦχος Πλάγιος τοῦ Τετάρτου

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Η/Υ ΓΙΑ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

1. Βυζαντινό Μονόχορδο, ἔκδ. 1.1.

Γενικὴ Βιβλιογραφία γιὰ τὶς Κλίμακες (ἀλφαβητικά):

1. Παναγιώτου Ἀγαθοκλέους, Θεωρητικὸν τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, 1855 (ἀνατύπ. ἐκδ. Ἐπέκταση).

2. Ἀγγέλου Κ. Δεβρελῆ, Βυζαντινὴ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική - Βασικὲς ἔννοιες, Θεσσαλονίκη 1994.

3. Ἀστερίου Κ. Δεβρελῆ, Πηδάλιον Βυζαντινῆς Μουσικῆς - Μέθοδος, Θεσσαλονίκη 1989.

4. Ἀβραὰμ Χ. Εὐθυμιάδη, Μαθήματα Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ἔκδ. Δ', Θεσσαλονίκη 1997.

5. Ἐκκλησιαστικὸ Γυμνάσιο-Λύκειο Κρήτης, ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ.

6. Νίκου Κυπουργοῦ, Μερικὲς παρατηρήσεις πάνω στὰ βασικὰ διαστήματα τῆς ἑλληνικῆς καὶ ἀνατολικῆς μουσικῆς, περιοδ. Μουσικολογία, τ. 2, Μάϊος 1985, σσ. 83-93.

7. Μουσικὴ Ἐπιτροπὴ τοῦ Οἰκ. Πατρ. (1881), Στοιχειώδης διδασκαλία τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς - ἐκπονηθεῖσα ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ ψαλτηρίου, Κωνσταντινούπολις 1888 (ἀνατύπ. ἐκδ. Κουλτούρα).

8. Χρόνης Θ. Μωυσιάδης καὶ Χαράλαμπος Χ. Σπυρίδης, Ἐφαρμοσμένα Μαθηματικὰ στὴν Ἐπιστήμη τῆς Μουσικῆς, ἐκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1994.

9. Δ. Γ. Παναγιωτόπουλου, Θεωρία καὶ Πράξις τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, 1997, ἔκδ. "ΣΩΤΗΡ".

10. Ἰωάννης Δ. Σπυράκης, http://www.byzantine-musics.com/.

11. Μιχαὴλ Α. Χατζηαθανασίου, Αἱ Βάσεις τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, Κωνσταντινούπολη 1948.

12. Χρυσάνθου Ἀρχιεπ. Διρραχίου τοῦ ἐκ Μαδύτων, Θεωρητικὸν Μέγα τῆς Μουσικῆς, Τεργέστη 1832 (ἀνατύπ. ἐκδ. Κουλτούρα) - ὁ Πελοπίδας ποὺ ἀνέλαβε τὴν ἐκτύπωση τοῦ Μεγάλου Θεωρητικοῦ ἀναφέρει ὅτι τὸ ἔλαβε πρὸ δώδεκα ἐτῶν· ὁ κ. Ἐμμανουὴλ Στ. Γιαννόπουλος ἀναφέρει ὅτι τὸ θεωρητικὸν αὐτὸ φαίνεται νὰ ἦταν ἔτοιμο λίγο πρὶν τὸ 1816.

13. Κ. Ψάχου, Τὸ Ὀκτάηχον Σύστημα τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, Ἀθήνησι 1941· ἔκδ. Πολυχρονάκης, 1980.

14. Σπ. Χ. Ψάχου, Ἡ Θεωρία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς στὴν Πράξη, ἐκδ. Νεκτ. Παναγόπουλος, 1997.

15. Frank Desby, The Modes and Tuning in Neo-Byzantine Chant, Dissertation for the degree of Doctor of Musical Arts (major in Church Music), University of Southern California - School of Music, June 1974.

Σχόλια:

Στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Βυζαντινὴ Μουσική, δὲν ἔχουμε μιὰ καθορισμένη συχνότητα στὸν φθόγγο Νη, γιατὶ ἀπὸ τὴν φύση τους οἱ ἄνθρωποι εἶναι εἴτε ὑψίφωνοι, εἴτε βαρύφωνοι. Κακῶς λοιπὸν μερικοὶ ἔθεσαν π.χ. τὸν τάδε φθόγγο στὴν τάδε συχνότητα. Ὁ κάθε ἕνας πρέπει νὰ ἐπιλέγει μιὰ βάση (τὸ κατὰ δύναμιν) ὥστε νὰ βγάζει ἄνετα τὰ ψαλλόμενα τροπάρια χωρὶς νὰ "ξελαρυγγιαστεῖ".

Μερικὲς φορές, παρατηρεῖται στὶς ἐκκλησίες, ὁ ἕνας ψάλτης νὰ προσπαθεῖ νὰ "βγεῖ" τοῦ ἄλλου στὸ ὕψος (μάλλον στὸ ξελαρύγγιασμα). Πολλὲς φορές, ὑπάρχει συναγωνισμὸς καὶ μεταξὺ ψάλτη καὶ ἱερέως, ἢ κανενὸς ἀρχιδιακόνου Ἀρχιερέως καὶ ψάλτη· δηλαδὴ πιάνει ὁ ἕνας μιὰ ὑψηλὴ βάση ὥστε νὰ ξελαρυγγιαστεῖ ὁ ἄλλος! Δυστυχῶς, αὐτοὶ εἶναι καὶ καλοῦνται "Ἐπιδειξίες", καὶ δὲν ἔχουν καμιὰ θέση στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, παρὰ μόνο στὰ κοσμικὰ πανηγύρια.

Αὐτοὶ οἱ συναγωνισμοὶ εἶναι τοῦ διαβόλου τὰ πανηγύρια μέσα στὴν ἐκκλησία. Ἔτσι ἐμεῖς πρέπει νὰ ἀποφεύγουμε τοιούτους συναγωνισμούς, καὶ νὰ προσπαθοῦμε ὥστε νὰ ψέλνουμε χωρὶς νὰ "χάνουμε" τὴν φωνή μας. Καὶ ἄν τύχει κάποιος ψάλτης ἢ ἱερέας ὑψιφωνότερος κάποιου ἄλλου, ἂς κάνει "διάκριση" καὶ νὰ πιάσει μιὰ βάση ὅπου ὅλοι νὰ ψέλνουν κατὰ τὸ δυνατὸν ἄνετα.

Στὶς σελίδες αὐτές, προκειμένου καὶ οἱ ὑψίφωνοι, ἀλλὰ καὶ οἱ βαρύφωνοι νὰ εὐχαριστηθοῦν, ἔχουμε τὶς Κλίμακες μὲ διαφορετικὰ ὕψη τοῦ φθόγγου ἀναφορᾶς. Π.χ. ἔχουμε κλίμακα μὲ τὸν Νη στὰ 220Hz, μὲ τὸν Νη στὰ 256Hz (Μουσ. Ἐπιτροπὴ 1881), καὶ μὲ τὸν Κε στὰ 440Hz (ὁ Νη στὰ 260,7407Hz).

Οἱ ἱστοσελίδες βρίσκονται συνεχῶς ὑπὸ κατασκευήν,
καὶ μὲ τὰ σχόλιά σας θὰ βελτιώνονται.

panayiotis@analogion.net

ΑΝΑΛΟΓΙΟΝ - ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ - ΤΥΠΙΚΟΝ