Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας ἔτους 1334, Ἁγίου Φιλοθέου, V.480

Άβαταρ μέλους
Παναγιώτης
Διαχειριστής
Δημοσιεύσεις: 901
Εγγραφή: 07 Φεβ 2008, 05:43

Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας ἔτους 1334, Ἁγίου Φιλοθέου, V.480

Δημοσίευση από Παναγιώτης »

Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας 1334, Ἁγίου Φιλοθέου, V.480

Παν. Δ. Παπαδημητρίου

Β' Έκδοση (29/12/2020)

(προηγούμενες εκδόσεις: α' 23/11/2020)

[Για καλύτερη ανάγνωση δείτε το PDF στο τέλος, όπου και οι εικόνες του χειρογράφου]


Εικόνα

Ἀπὸ τὸ ἄρτι ἐκδοθὲν: Διατάξεις τῆς Θείας Λειτουργίας44, ἡ διάταξις ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Φιλοθέου τοῦ Κοκκίνου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, περιέχον τὰ Χειρόγραφα καὶ τὰ Κείμενα (ΙΔʹ αἰών). Ἐπειδὴ παρακάτω κάνουμε ἐκτενὴ ἀνάλυση, χρησιμοποιήσαμε κυρίως τὰ Κείμενα (Αʹ Τόμος), καὶ συμπεριελάβαμε λίγες φωτογραφίες ἐκ τῶν Χειρογράφων (Βʹ Τόμος).

Παρατηροῦμε ὅτι τὸ χειρόγραφον δὲν ἀναφέρει, ἀλλὰ «ἀποκρύπτει» τὶς Μυστικὲς Εὐχές, καὶ ἀναφέρει μόνον τὶς Ἐκφωνήσεις τῶν Εὐχῶν. Οἱ Εὐχὲς ὑπονοοῦνται ἀπὸ τὶς Ἐκφωνήσεις. Σημειωθήτω ὅτι οἱ παλαιοὶ ἱερεῖς (ἀκόμη καὶ στὶς μέρες μας ἐν τῷ κόσμῳ) λειτουργοῦσαν καθημερινά, καὶ τὶς Μυστικὲς Εὐχὲς τὶς ἐγνώριζαν ἀπ’ ἔξω45.

φ. 311

«Ὁ ἱερεύς· Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος....
[Ὁ διάκονος·] Ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.... Τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ..., Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα. Ὁ ἱερεὺς τὴν ἐκφώνησιν· Ὅτι πρέπει Σοι πᾶσα...».

Ἄρα λεγόντων τῶν Εἰρηνικῶν ὑπὸ τοῦ διακόνου, ὁ ἱερεὺς ἀναγινώσκει μυστικῶς τὴν Μυστικὴν Εὐχήν τοῦ Αʹ Ἀντιφώνου. Γιατὶ μυστικῶς; Ἂν ἦταν ἐκφώνως θὰ τὸ ἀνέφερε ῥητῶς μὲ ἐπισήμανση «ἐκφώνως» ἢ «ἐκφωνουμένη», τὴν στιγμὴν ποὺ ἐκφώνως ἀναφέρεται μόνον τὸ ἀκροτελεύτιον τῆς Εὐχῆς.

φ. 311β

«.... Πληρωθέντος οὖν τοῦ πρώτου ἀντιφώνου, ...[ὁ διάκονος] αὖθις λέγει· Ἔτι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ... Τῆς Παναγίας, ἀχράντου, .... Ὁ ἱερεὺς τὴν ἐκφώνησιν· Ὅτι Σὸν τὸ κράτος...».
«Μετὰ τὸ δεύτερον ἀντίφωνον ὁ διάκονος· Ἔτι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ... Τῆς Παναγίας, ἀχράντου, .... Ὁ ἱερεὺς [τὴν ἐκφώνησιν]· Ὅτι ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος...».
Ἄρα ὁ ἱερεὺς ἔχει ἀναγνώσει μυστικῶς τὴν ἀντίστοιχον μυστικὴν Εὐχήν (Βʹ καί Γʹ Ἀντιφώνου), εἶτε κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ πρώτου/δευτέρου ἀντιφώνου, εἴτε/καὶ κατὰ τὴν διάρκεια τῆς μετ’ αὐτοῦ μικρᾶς Συναπτῆς.

φ. 311β-312

«ποιοῦσι τὴν μικρὰν εἴσοδον. ...Καὶ τοῦ διακόνου εἰπόντος ἡρέμα46· Τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν, ..., λέγει ὁ ἱερεὺς τὴν Εὐχὴν τῆς Εἰσόδου μυστικῶς. ...Τοῦ τροπαρίου δὲ τοῦ τελευταίου πληρωθέντος παρὰ τῶν ψαλλόντων, ...ὁ διάκονος... λέγει· Σοφία· ὀρθοί».

φ. 312

«Ψαλλόντων δὲ τῶν ἔξω τὸ τρισάγιον, ὁ διάκονος ἵσταται πλησίον τοῦ ἱερέως τὴν Εὐχὴν λέγοντος47. Τελεσθείσης δὲ τῆς Εὐχῆς, ὅταν ἀκούσωσι τοὺς ψάλλοντας λέγοντας τό Δόξα...».

Βλέπουμε ὅτι ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι μιὰ ἀρμονικὴ ταυτόχρονη παραλληλία μεταξὺ τῶν μυστικῶς ἀναγινωσκομένων Μυστικῶν Εὐχῶν (ἔνδον τοῦ βήματος), καὶ τῶν ψαλλομένων (ἔξω) παρὰ τῶν ψαλτῶν.

φ. 312β-313

«Εἶτα σταθεὶς [ὁ διάκονος] ἐν τῷ συνήθει τόπῳ, ἄρχεται οὕτως· Εἴπωμεν πάντες .... Κύριε παντοκράτορ, .... Ἐπάκουσον καὶ ἐλέησον. Τούτων δὲ λεγομένων47, λέγει ὁ ἱερεὺς τὴν Εὐχὴν τῆς Ἐκτενοῦς ἱκεσίας47. Ὁ δὲ διάκονος συνάπτει ἀδιαστάτως· Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ τῶν εὐσεβεστάτων.... [...]. Ἔτι δεόμεθα καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν διακονούντων.... Ὁ ἱερεὺς τὴν ἐκφώνησιν· Ὅτι ἐλεήμων καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς ὑπάρχεις...».

Ὁ ἱερεὺς ἀναγινώσκει μυστικῶς τὴν μυστικὴν Εὐχήν τῆς Ἐκτενοῦς ἱκεσίας, λεγομένων τῶν αἰτήσεων παρὰ τοῦ διακόνου.

φ. 313

«Ὁ διάκονος· Εὔξασθε, οἱ κατηχούμενοι, τῷ Κυρίῳ. .... Οἱ κατηχούμενοι, τὰς κεφαλὰς ὑμῶν τῷ Κυρίῳ κλίνατε. Ὁ ἱερεὺς τὴν ἐκφώνησιν· Ἵνα καὶ αὐτοὶ σὺν ἡμῖν δοξάζωσι.... »
Παρομοίως, ὁ ἱερεὺς ἀναγινώσκει μυστικῶς τὴν μυστικὴν Εὐχήν κατηχουμένων, λεγομένων τῶν «κατηχούμενων» αἰτήσεων παρὰ τοῦ διακόνου.

φ. 313-313β

«Ὁ διάκονος· Ὅσοι κατηχούμενοι, προέλθετε. .... Ὅσοι πιστοί, ἔτι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν. Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης .... Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου, .... Ὑπὲρ τοῦ ἁγίου οἴκου τούτου.... Ταῦτα δὲ λέγων ὁ διάκονος, βλέπει πρὸς τὸν ἱερέα καὶ ἡνίκα καταλάβῃ ὅτι ἐπλήρωσεν ἐκεῖνος τὴν [Μυστικὴν] Εὐχήν48, εὐθέως λέγει· Σοφία. Ὁ δὲ ἱερεύς· Ὅτι πρέπει Σοι πᾶσα δόξα...».

«Ταῦτα δὲ λέγων, [ὁ διάκονος], βλέπει πάλιν πρὸς τὸν ἱερέα, καὶ ἡνίκα αἴσθηται αὐτοῦ πληρώσαντος τὴν Εὐχήν48, ὅπου τύχῃ εὐθέως λέγει· Σοφία. Καὶ ὁ ἱερεύς τὴν ἐκφώνησιν· Ὅπως ὑπὸ τοῦ κράτους Σου...».

Ἄξιον παρατηρήσεως ὅτι οἱ δεήσεις ποὺ ὑπάρχουν μετὰ τὸ Ὅσοι πιστοί, ἔτι καὶ ἔτι τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν: Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης..., Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου..., Ὑπὲρ τοῦ ἁγίου οἴκου τούτου..., ὅπως καὶ οἱ δεήσεις μετὰ τὴν ἐκφώνησιν· Ὅτι πρέπει Σοι πᾶσα δόξα...: Ἔτι καὶ ἔτι ... Ὑπὲρ τῆς ἁγίας μονῆς ... Ὑπὲρ εὐκρασίας ἀέρων, ..., κλπ., εἶναι διὰ νὰ καλύψουν τὸν χρόνο τῶν Μυστικῶν Εὐχῶν, διὸ καὶ λέγει [τοῦ ἱερέως] πληρώσαντος τὴν εὐχήν, ὅπου τύχῃ [ὁ διάκονος] εὐθέως λέγει· Σοφία. Καὶ ὁ ἱερεύς τὴν ἐκφώνησιν· Ὅπως ὑπὸ τοῦ κράτους Σου... .

Νομίζουμε, ὅτι - καίτοι δὲν ἀναγράφεται στὴν διάταξιν - καὶ οἱ ἐπαναλαμβανόμενες ἕξ δεήσεις49 πρὸ τοῦ Πάτερ ἡμῶν (στὴν «σημερινὴ» Λειτουργία): Τὴν ἡμέραν πᾶσαν, ..., Ἄγγελον εἰρήνης, ..., μέχρι Χριστιανὰ τὰ τέλη, ..., εἶναι διὰ ὅμοιον λόγον, διὰ νὰ καλύψουν τὸν χρόνον τῆς Μυστικῆς Εὐχῆς· Σοὶ παρακατατιθέμεθα... . Πρβλ. Ἐγκόλπιον Ἀναγνώστου π. Κ. Παπαγιάννη, 2005, σ. 192.

φ. 313β

«Τοῦ δὲ Χερουβικοῦ ψαλλομένου, εἰσέρχεται ὁ διάκονος ἐν τῷ ἁγίῳ βήματι, .... Καὶ μετὰ τοῦτο, ἵσταται ἐξ ἀριστερῶν αὐτοῦ [τοῦ ἱερέως] μετὰ πάσης εὐλαβείας, προσμένων τὴν συμπλήρωσιν47 τῆς Εὐχῆς. Ταύτης δὲ πληρωθείσης, συστάντες ἄμφω εὔχονται ὁμοῦ, τὸ χερουβικὸν λέγοντες καθ’ ἑαυτοὺς50 καὶ τρὶς ἐν τῷ λέγει αὐτὸ προσκυνοῦντες. ... [ὁ διάκονος] καθ’ ἑαυτὸν εὐχόμενος50 τό· Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ, ...».

Τοῦ Χερουβικοῦ ψαλλομένου, δὲν ἀκούγεται τίποτα ἀπὸ τὸ Ἱερόν. Κλείνουν τὰ μικρόφωνα τοῦ ἱεροῦ, ὅπως καὶ σὲ ὅλες τὶς μυστικὲς Εὐχές. Μόνον στὶς ἐκφωνήσεις (καὶ ἂν51) ἀνοίγουν τὰ μικρόφωνα τοῦ Ἱεροῦ.

φ. 314β

«Καὶ στὰς ἐν τῷ συνήθει τόπῳ λέγει· Πληρώσωμεν τὴν δέησιν ἡμῶν τῷ Κυρίω .... [...] καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας .... Καὶ ὁ ἱερεὺς ἐκφωνεῖ· Διὰ τῶν οἰκτιρμῶν...».

Ὅταν ὁ διάκονος λέγει τὰ Πληρωτικὰ ἔξω, ὁ ἱερεὺς μέσα παράλληλα ἀναγινώσκει μυστικῶς τὴν Μυστικὴν Εὐχήν, διὸ καὶ ἐκφωνεῖ εἰς τὸ τέλος.

φ. 314β

«Καὶ ὁ ἱερεὺς ἔνδον ἱστάμενος, ... εὐχόμενος καὶ λέγων καθ’ ἑαυτόν50· Ἀγαπήσω Σε Κύριε, ἡ ἰσχύς μου. ...».

φ. 315-315β

«Ὅτε δὲ μέλλει ὁ ἱερεὺς ποιεῖσθαι τὴν ἐπίκλησιν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τελειοῦν τὰ Ἅγια Δῶρα, ...ὁ διάκονος... ἔρχεται ἐγγύτερον τοῦ ἱερέως. Καὶ προσκυνοῦσιν ἀμφότεροι τρίτον ἔμπροσθεν τῆς ἁγίας τραπέζης, εὐχόμενοι καθ’ ἑαυτούς50.»

φ. 315β

«Καὶ ὁ ἱερεύς, ..., λέγει ἠρέμα52· Καὶ ποίησον... . Καὶ ὁ διάκονος· Ἀμήν. ... Καὶ ὁ ἱερεὺς, ... λέγει· Τὸ δὲ ἐν τῷ ποτηρίῳ.... . Καὶ ὁ διάκονος· Ἀμήν. ... Ὁ δὲ ἱερεύς, ... λέγει· Μεταβαλὼν.... Καὶ ὁ διάκονος εἰπών· Ἀμήν, ἀμήν, ...».

φ. 315β

«Καὶ ὅταν ἐκφωνήσῃ ὁ ἱερεὺς τό· Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης... μνημονεύει καὶ ὁ διάκονος καθ’ ἑαυτὸν50 τῶν τε κτητόρων τῆς μονῆς ...».

φ. 316β

«Τοῦ δὲ ἱερέως ἐκφωνήσαντος· Χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς... , ἵσταται ὁ διάκονος καθ’ ἑαυτὸν50 εὐχόμενος καὶ προσέχων τῷ ἱερεῖ τὸν ὀφθαλμόν. Καὶ ὅταν ἴδῃ53 ἐκεῖνον τὴν Εὐχὴν54 συνετελέσαντα καὶ ἀρξάμενον προσκυνεῖν, συμπροσκυνεῖ καὶ αὐτὸς ἐν ᾧ ἵσταται τόπῳ».

Γιατὶ προσέχει στὰ μάτια τὸν ἱερέα ὁ διάκονος; Γιὰ νὰ καταλάβει πότε θὰ τελειώσει μυστικῶς τὴν Μυστικὴ Εὐχὴ ὁ ἱερεύς, διότι οὔτε καὶ ὁ διάκονος ἀκούει τὴν Εὐχήν! Γιὰ αὐτὸ καὶ λέει: ὅταν ἴδῃ (ὅταν δεῖ), ὄχι ὅταν ἀκούσει.

φ. 317β

«Ὁ δὲ ἱερεύς, τοῦτου γινομένου [ψαλλομένου τοῦ Κοινωνικοῦ], ἐπιλέγει τὴν τῆς Εὐχαριστίας Εὐχήν. Εἶτα ... ὁ διάκονος ... λέγων μεγαλοφώνως· Μετὰ φόβου Θεοῦ καὶ πίστεως προσέλθετε».



Ὑποσημειώσεις

44 Διατάξεις τῆς Θείας Λειτουργίας κατὰ τὰ Βατοπαιδινὰ Χειρόγραφα τοῦ ΙΔʹ αἰώνα, ἐκδ. Ἱερὰ Μεγίστη Μονὴ Βατοπαιδίου, Ἅγιον Ὄρος 2019.
45 Σύμφωνα μὲ μαρτυρίες. Ἐπίσης, ὑπάρχουν λαϊκοὶ ποὺ τοὺς Χαιρετισμοὺς τοὺς γνωρίζουν ἀπ’ ἔξω. Ὑπάρχει μαρτυρία γιὰ τὸν Ἅγιο Νικηφόρο τὸν Λεπρὸ ὅτι γνώριζε ὅλες τὶς Ἀκολουθίες τοῦ νυχθημέρου, καὶ τὰ Ἀποστολικὰ Ἀναγνώσματα τοῦ ἔτους ἀπ’ ἔξω. Γνώριζα ἱερομόναχο ποὺ τὴν Ἀκολουθία τοῦ Εὐχελαίου ἐγνώριζε ἀπ’ ἔξω (ἐγὼ κρατοῦσα τὸ βιβλίο).
46 Ἡρέμα, ἤτοι μυστικῶς ὡς πρὸς τὸν λαόν.
47 Παράλληλα, τῶν ἔξω ψαλλόντων, ὁ ἱερεὺς μυστικῶς τὰς Εὐχάς. Φαίνεται ξεκάθαρα ἡ ἀρμονικὴ ταυτόχρονη παραλληλία ἱεροψάλτου-ἱεροδιακόνου καὶ ἱερέως. Οἱ μὲν πρώτοι ἔξω τὰ ψαλλόμενα καὶ τὶς Αἰτήσεις εἰς ἐπήκοον τοῦ λαοῦ, ὁ δὲ ἱερέας ἔνδον τοῦ Βήματος μυστικῶς τὰς Μυστικὰς Εὐχάς. Γιατὶ μυστικῶς; Γιατὶ ἀλλιῶς θὰ γίνει χάβρα Ἰουδαίων. Ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ ἐστιάσει σὲ δύο πηγὲς ἤχου ταυτόχρονα, ὅταν σύμφωνα μὲ τὴν διάταξη οἱ δύο πηγές πρέπει νὰ ἐνεργήσουν ταυτόχρονα καὶ παράλληλα.
48 Γιατὶ κοιτάζει τὸν ἱερέα γιὰ νὰ καταλάβει ὅτι τελείωσε ὁ ἱερεὺς τὴν Εὐχήν; Διότι δὲν τὴν ἀκούει, λέγονται μυστικῶς οἱ Μυστικὲς Εὐχές.
49 Ἔχουν προηγουμένως λεχθεῖ στὰ «Πληρωτικά».
50 Καθ’ ἑαυτόν, καθ’ ἑαυτούς = μυστικῶς πρὸς τρίτους.
51 Ἡ Θεία Λειτουργία ἐθεσπίσθη ἄνευ μικροφώνων. Ἐπειδὴ ὑπάρχει ἡ διαφορὰ μυστικῶς-ἐκφώνως, τὰ μικρόφωνα «ἀλλοιώνουν» τὴν Θ. Λειτουργία, ἀφοῦ ποιοῦν τὰ πάντα ἐκφώνως. Πρό τούτοις δέ, ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ ἐστιάσει σὲ δύο πηγὲς ἤχου ταυτόχρονα, ὅταν σύμφωνα μὲ τὴν διάταξιν οἱ δύο πηγές πρέπει νὰ ἐνεργήσουν ταυτόχρονα καὶ παράλληλα, ἡ μὲν πηγὴ ἔνδον τοῦ Βήματος, ἡ δὲ ἑτέρα ἔξω τοῦ Βήματος.
52 Ἠρέμα, ἤτοι, ἴσα-ἴσα νὰ ἀκοῦνε αὐτοί, καὶ μυστικῶς πρὸς τοὺς ἔξω.
53 Ἴδη, ὄχι ἀκούσει. Μυστικῶς ἡ μυστικὴ Εὐχὴ παρὰ τοῦ ἱερέως.
54 Πρόκειται διὰ τὴν μυστικὴν Εὐχὴν «Πρόσχες, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεὸς ἡμῶν».


PDF διαθέσιμο εδώ, και εδώ (Ἀναλόγιον).

Επιστολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου 17/12/2020
Μέγα μὲν τὸ ἀπερισπάστως προσεύχεσθαι· μεῖζον δὲ καὶ τὸ ψάλλειν ἀπερισπάστως

Επιστροφή στο “«Μυστικές» Ευχές της Θ. Λειτουργίας”