Χαιρετώ άπαντα τα μέλη, καθότι αυτό είναι το πρώτο μήνυμά μου στο αξιόλογο αυτό forum.
Επιτρέψτε μου την παράθεση λίγων στοιχείων για το ενδιαφέρον θέμα που συζητούμε εδώ.
1. Σχετικά με την παρουσία ή μη της μητέρας στην βάπτιση υπάρχει η εξής ερμηνεία, που αναφέρθηκε μέσα σε άκρες και από άλλα μέλη. Υπήρχε η συνήθεια τα παιδιά να βαπτίζονται αρκετά νωρίς, ιδίως σε περιόδους μεγάλης θνησιμότητας, πολλές φορές και πρίν να σαραντίσουν. Αναφέρεται στο θέμα αυτό και ο Άγιος Νικόδημος στο Πηδάλιο (δεν θυμάμαι ακριβώς πού), και μάλιστα παροτρύνει τους γονείς να βαπτίζουν τα παιδιά ή αμέσως μετά τα 40, ή ακόμα πιό πρίν, ιδίως αν η ζωή του νεογνού διατρέχει κίνδυνο, γιατί θεωρείται ότι αμαρτάνουν οι γονείς που αμελούν την βάπτιση του παιδιού τους και αυτό πεθαίνει αβάπτιστο. Παρόμοια αναφορά κάνει και ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης πολύ νωρίτερα (15ος αι.). Στα μέρη της μητέρας μου, μάλιστα, στην Β. Ελλάδα, υπήρχε από παλαιά η συνήθεια να βαπτίζεται το παιδί την ογδόη ημέρα (για να συμπίπτει ίσως με την "ονοματοδοσία"). Η μητέρα φυσικά έμενε ως ασαράντιστη στο σπίτι και περίμενε στο κατώφλι του σπιτιού να έρθουν οι πιτσιρικάδες τρέχοντας για να της αναγγείλουν του όνομα. Αυτή μόλις το μάθαινε "ασήμωνε" τα παιδιά, ή έδινε κεράσματα. Η ίδια τάξη ακολουθήθηκε και κατά την βάπτιση της μητέρας μου
και την άκουσα ως κάτι πολύ ζωντανό και όχι ως κάτι πολύ παλαιό και ξεχασμένο. Αυτή η κατάσταση φαίνεται να παγιώνεται ήδη από την Τουρκοκρατία και επεβίωσε μέχρι πολύ πρόσφατα. Για τον λόγο αυτό υπάρχουν στο Ευχολόγιο, στην ακολουθία "Εις το εκκλησιάσαι παιδίον, μεθ' ήμέρας τεσσαράκοντα" ή οδηγίες προς τον ιερέα: "
ταύτα παραλείπονται εάν το τέκνον ή βεβαπτισμένον", ή "
Ώδε, ει μεν το βρέφος εβαπτίσθη...". ή "
Ιστέον, ει το παιδίον εβαπτίσθη..." κ.λπ.
2. Τώρα, σχετικά με την επάλειψη του αγίου ή αλλιώς "επορκιστού" ελαίου, θα πρέπει ίσως να δούμε το πράγμα υπό ευρύτερη ιστορική έποψη. Η χρίσις του ελαίου είναι σαφές ότι στην αρχαία Εκκλησία γινόταν από τους διακόνους. Φυσικά μιλάμε για βαπτίσεις ενηλίκων που γίνονται από τον Επίσκοπο και λίγες φορές τον χρόνο (Μ. Σάββατο, Πεντηκοστή κ.λπ). Για την διακονία της βαπτίσεως των γυναικών καθώς και για άλλα συναφή θέματα, μάλιστα, δημιουργείται από πολύ νωρίς (από τους αποστολικούς χρόνους) ο θεσμός των διακονισσών. Η επάλειψη ενηλίκων γυναικών είναι σαφές ότι αποτελούσε σοβαρή δυσκολία για τους τελετουργούς ιερείς για λόγους ευνοήτους. Ακόμα και στα σημερινά ευχολόγια αναφέρεται σαφέστατα ότι το δοχείο του ελαίου το κρατά ο Διάκονος όσο ο ιερεύς αναγινώσκει την ευχή και ευλογεί το λάδι, κάτι που έχει σίγουρα απομείνει ως υπενθύμιση της αρχαίας πράξεως. Όταν καθιερώθηκε ο νηπιοβαπτισμός άλλαξαν και οι σχετικές λειτουργικές ανάγκες. Αυτή η αλλαγή ήταν μία από τις αιτίες που ο θεσμός των διακονισσών ατόνησε μετά τον 5ο-6ο αι. Πάντως, είναι νομίζω σημαντική η αναφορά του Αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης (15ος αι.) ότι η επάλειψη γίνεται από τον διάκονο ή κάποιον υπηρέτη διορισμένο προς τούτο, κάτι που δείχνει επιβίωση της πράξεως, ή τουλάχιστον την επιβίωση της άποψης για το τί είναι πιό θεμιτό μέχρι τα μέσα της 2ης χιλιετίας.
Το ερώτημα που τίθεται είναι τί γίνεται όταν δεν υπάρχει διάκονος στην ακολουθία. Από εκεί πιστεύω ότι δημιουργούνται οι διάφορες παραλλαγές που συναντούμε και επιβιώνουν ως σήμερα. Ο ανάδοχος ως πιό σχετικός ίσως με την όλη ακολουθία επιλέγεται να διακονήσει αυτό το πολύ σημαντικό σημείο. Αναφορές για κάτι τέτοιο υπάρχουν από πολύ παλαιά, όπως υπάρχουν και για το αντίθετο, ότι δηλαδή είναι προτιμότερο ο ιερεύς να αλείψει μόνος του τον βαπτιζόμενο για να μην ακουμπήσει κανείς λαϊκός το αγιασθέν έλαιον.
3. Αν ο ανάδοχος κρατά το λάδι κατά την ευλόγηση και από τα χέρια του παίρνει ο ιερεύς το λάδι για την χρίση τότε ποιός κρατά τον βαπτιζόμενο;
Φυσικά η αρχαία ακολουθία δεν δημιουργούσε τέτοια ανάγκη γιατί οι βαπτιζόμενοι ήσαν ενήλικες και δεν είχαν ανάγκη υποστήριξης. Αν όμως η αδυναμία των βρεφών σήμερα να ανταποκριθούν στις διάφορες απαιτήσεις του μυστηρίου (η αποταγή από τον Σατανά, η σύνταξη με τον Χριστό, η απαγγελία του Πιστεύω κ.λπ.) αναπληρώνεται από τον ανάδοχο, πιστεύω ότι και σε αυτό το σημείο θα ήταν πιο σωστό το παιδί να υποβαστάζεται από τον ανάδοχο και όχι από την μητέρα ή άλλους συγγενείς, από αυτόν να δίνεται ο βαπτιζόμενος στον ιερέα για την τριπλή κατάδυση, και από αυτόν βέβαια να παραλαμβάνεται από τον ιερέα μετά την βάπτιση, όπως γίνεται χωρίς εξαιρέσεις σήμερα. Το δοχείο του αγίου ελαίου νομίζω θα ήταν πιο σωστό να το κρατά, ελλείψει διακόνου, κάποιος διακονητής, ει δυνατόν έχων χειροθεσία (υποδιάκονος ή έστω αναγνώστης). Έτσι, και η λογική της λειτουργικής τάξεως τηρείται και ο ανάδοχος εκπληρώνει πιο ολοκληρωμένα τον ρόλο του.
4. Το ενδεχόμενο να σφουγγίζει ο ιερεύς λάδι από την επιφάνεια του νερού για να χρήσει τον βαπτιζόμενο μου φαίνεται δύσκολο έως αδύνατο. Φανταστείτε να γινόταν αυτό σε βαπτιστήρια ενηλίκων όπου βαπτίζονταν στο ίδιο νερό πολλοί άνθρωποι ταυτόχρονα. Προφανώς και είναι πιο σωστή η λήψη ελαίου είτε από τα χέρια του διακόνου, είτα μέσα από το ίδιο το δοχείο.
Φυσικά, η ευθύνη για την τάξη που θα ακολουθηθεί είναι της ποιμενούσης Εκκλησίας, που νομίζω ότι ήρθε ο καιρός να ασχοληθεί πιο σοβαρά και ουσιαστικά με τα θέματα των Μυστηρίων. Η χορήγηση της χάριτος του Θεού μέσω των Μυστηρίων είναι υπόθεση μεγίστης σημασίας και τα κενά που υπάρχουν στο θέμα δυστυχώς πολλά.
Καλή συνέχεια σε όλους!
Π. Νικόλαος