Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Θεωρία της αρχαίας μουσικής γραφής της Ψαλτικής Τέχνης (προ του 1814) - Σημειογραφία, Παλαιογραφία, ...
Άβαταρ μέλους
nmnovice00
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 181
Εγγραφή: 16 Δεκ 2009, 20:10

Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Δημοσίευση από nmnovice00 »

Ξεκινώ εδώ ένα παράδειγμα για την παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου.

Ας μελετήσουμε ένα απλό κείμενο σε αναλυτική γραφή Πέτρου, π.χ. την καταβασία "Πεποικιλμένη" την οποία και αναρτώ. Αναρτώ επίσης και την εξήγηση Χουρμουζίου από το Ειρμολόγιου Πέτρου Λαμπαδαρίου, εκδ. 1825.

Η βασική χρήση του μικρού ίσου είναι οφθαλμοφανής (υπάρχουν κι άλλες, αλλά ας μην επεκταθούμε εδώ). Έχω σημειώσει με μικρά κόκκινα κυκλάκια τα μαύρα ισάκια του κειμένου. Μπορεί κανείς να δεί ότι από κάτω τους υπάρχει κατά κανόνα (χωρίς εξαίρεση) διπλό ή τριπλό σύμφωνο που δεν σπάει. Αναφέρω κατά σειρά: κλε, μνη, προ, στους, σται.

Όπου υπάρχει διπλό σύμφωνο που σπάει, τότε δεν τίθεται ισάκι και τα διακεκομμένα γράμματα μοιράζονται στις εκατέρωθεν συλλαβές, π.χ. πε-ποι-κιλ-με-νη, ή ε-ξαρ-χού-σης.

Επίσης, με μπλέ τόξα έχω σημειώσει τις (υποτιθέμενες) αναλύσεις μικρού ίσου κατά Καρά, με πάρσιμο της πεταστής (ή ολίγου με αντικένωμα και απλή) από κάτω. Και φυσικά, το να συμπέσει πραγματικό ισάκι με τέτοια ενέργεια είναι εντελώς συμπτωματικό. Υπάρχει πλήρης αναντιστοιχία.

Αυτή είναι η βασική χρήση του μικρού ίσου όταν γράφεται με μαύρη μελάνη και τίθεται ακριβώς πρίν και κολλητά σε φωνητικούς χαρακτήρες (ήτοι ποσότητας)που επιγράφονται σε συλλαβές με διπλα-τριπλά σύμφωνα. Για τις άλλες χρήσεις του μικρού ίσου (τέσσερεις αναφέρει ο Κώνστας) θα πούμε, αν θέλετε, στην συνέχεια.
Δεν έχετε τα απαραίτητα δικαιώματα για να δείτε τα συνημμένα αρχεία σε αυτή τη δημοσίευση.
"ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·... οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι." (Ματθ. ιβ', 25-27)
Άβαταρ μέλους
Παναγιώτης
Διαχειριστής
Δημοσιεύσεις: 901
Εγγραφή: 07 Φεβ 2008, 05:43

Απ: Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Δημοσίευση από Παναγιώτης »

Σας ευχαριστούμε πολύ π. Νικόλαε, και για ότι άλλο μπορείτε να προσθέσετε!

Δεν ξέρω αν προτρέχω ή όχι αλλά θα ήθελα να κάνω μια ευχή. Εύχομαι όλες οι γνώσεις σας να αποτυπωθούν και σε έντυπο βιβλίο (σαν αυτή την περίφημη και απωλεσθείσα "Κλείδα" του Παναγιώτου Κηλτζανίδου) για το καλό της Ψαλτικής!
Μέγα μὲν τὸ ἀπερισπάστως προσεύχεσθαι· μεῖζον δὲ καὶ τὸ ψάλλειν ἀπερισπάστως
konman

Απ: Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Δημοσίευση από konman »

nmnovice00 έγραψε:Ξεκινώ εδώ ένα παράδειγμα για την παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου.

Ας μελετήσουμε ένα απλό κείμενο σε αναλυτική γραφή Πέτρου, π.χ. την καταβασία "Πεποικιλμένη" την οποία και αναρτώ. Αναρτώ επίσης και την εξήγηση Χουρμουζίου από το Ειρμολόγιου Πέτρου Λαμπαδαρίου, εκδ. 1825.

Η βασική χρήση του μικρού ίσου είναι οφθαλμοφανής (υπάρχουν κι άλλες, αλλά ας μην επεκταθούμε εδώ). Έχω σημειώσει με μικρά κόκκινα κυκλάκια τα μαύρα ισάκια του κειμένου. Μπορεί κανείς να δεί ότι από κάτω τους υπάρχει κατά κανόνα (χωρίς εξαίρεση) διπλό ή τριπλό σύμφωνο που δεν σπάει. Αναφέρω κατά σειρά: κλε, μνη, προ, στους, σται.

Όπου υπάρχει διπλό σύμφωνο που σπάει, τότε δεν τίθεται ισάκι και τα διακεκομμένα γράμματα μοιράζονται στις εκατέρωθεν συλλαβές, π.χ. πε-ποι-κιλ-με-νη, ή ε-ξαρ-χού-σης.

Επίσης, με μπλέ τόξα έχω σημειώσει τις (υποτιθέμενες) αναλύσεις μικρού ίσου κατά Καρά, με πάρσιμο της πεταστής (ή ολίγου με αντικένωμα και απλή) από κάτω. Και φυσικά, το να συμπέσει πραγματικό ισάκι με τέτοια ενέργεια είναι εντελώς συμπτωματικό. Υπάρχει πλήρης αναντιστοιχία.

Αυτή είναι η βασική χρήση του μικρού ίσου όταν γράφεται με μαύρη μελάνη και τίθεται ακριβώς πρίν και κολλητά σε φωνητικούς χαρακτήρες (ήτοι ποσότητας)που επιγράφονται σε συλλαβές με διπλα-τριπλά σύμφωνα. Για τις άλλες χρήσεις του μικρού ίσου (τέσσερεις αναφέρει ο Κώνστας) θα πούμε, αν θέλετε, στην συνέχεια.
Πατερ Νικολαε σας παραθετω εδω το συγκεκριμενο κειμενο του Ιωαννου Π.[παρομοιο που το εχω προχειρο]βαζοντας ισακια κατά την προσωπική μου άποψη,εχει επισης ενα πιεσμα και ενα εξτρεπτον το λεω και παραλλαγη προχειρα και σιγανα [με κουρασμενο λαιμο καθως ψελνω καθε μερα πρωι-βραδυ απο την καθαρη Δευτερα].
Δειτε το και πεστε μου εαν συμφωνειτε-διαφωνειτε και που.
Να συμπληρωσω οτι δεν ειναι απολυτο αυτα να αναγραφονται πανω στο κειμενο ουτε οτι ετσι γραφονταν παλιοτερα απολυτως, απλως σε αυτες τις θεσεις και σε δυο-τρεις αλλες ακομα εκτελουμε σαν μικρο-κρυφο ισακι.Το συγκεκριμενο κειμενο εχει πολλα ακομα σημαδια "κρυφα" θα το λεγαμε αλλα δεν τα αναγραφω για να μην μπερδεψω και τους υπολοιπους..Θα το δουμε ομως αλλη στιγμη..
Δεν έχετε τα απαραίτητα δικαιώματα για να δείτε τα συνημμένα αρχεία σε αυτή τη δημοσίευση.
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος Παναγιώτης την 09 Μαρ 2010, 23:50, έχει επεξεργασθεί 2 φορές συνολικά.
Λόγος: διόρθωση από τον konman: "βαζοντας ισακια κατά την προσωπική μου άποψη"
Άβαταρ μέλους
nmnovice00
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 181
Εγγραφή: 16 Δεκ 2009, 20:10

Απ: Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Δημοσίευση από nmnovice00 »

konman έγραψε:Πατερ Νικολαε σας παραθετω εδω το συγκεκριμενο κειμενο του Ιωαννου Π.[παρομοιο που το εχω προχειρο]βαζοντας ισακια κατά την προσωπική μου άποψη,εχει επισης ενα πιεσμα και ενα εξτρεπτον το λεω και παραλλαγη προχειρα και σιγανα [με κουρασμενο λαιμο καθως ψελνω καθε μερα πρωι-βραδυ απο την καθαρη Δευτερα].
Δειτε το και πεστε μου εαν συμφωνειτε-διαφωνειτε και που.
Να συμπληρωσω οτι δεν ειναι απολυτο αυτα να αναγραφονται πανω στο κειμενο ουτε οτι ετσι γραφονταν παλιοτερα απολυτως, απλως σε αυτες τις θεσεις και σε δυο-τρεις αλλες ακομα εκτελουμε σαν μικρο-κρυφο ισακι.Το συγκεκριμενο κειμενο εχει πολλα ακομα σημαδια "κρυφα" θα το λεγαμε αλλα δεν τα αναγραφω για να μην μπερδεψω και τους υπολοιπους..Θα το δουμε ομως αλλη στιγμη..
Ας τα παρουμε λοιπόν ένα-ένα:

1. Πε-ποι=> ισάκι: Δεν υπάρχει καμμία αντιστοιχία παλαιογραφική. Το πάρσιμο από κάτω συνεπώς δεν μπορεί να ενταχθεί στην λογική του μικρού ίσου, αλλά στην λογική του ολίγου ενός χρόνου, που "ολίγον" και όχι απότομα ανεβάζει την φωνή.
2. Η-ι-ε-ρα=> ισάκι: Πάλι καμμία αντιστοιχία παλαιογραφική. Το κείμενο έχει ήδη μια βασική ανάλυση με κεντήματα+γοργον+απόστροφο, που εκ παραδόσεως αναλύεται κάποιες φορές παραπάνω, με πάρσιμο απο κάτω. Η βασική ορθογραφία (εννοώ χωρίς αναλύσεις) είναι στην παλαιά ολίγον και στην νέα ολίγον με κλάσμα. Συνεπώς, οι αναλύσεις αυτές εντάσσονται πάλι στην λογική του ολίγου. Ενίοτε, στην παλαιά γραφή, σε αντίστοιχες θέσεις μπαίνει ένα μικρό κόκκινο τζάκισμα (κλάσμα) για να επισημάνει κάποιο ποίκιλμα, όπως τα ανωτέρω.
3. Πά-αν-τας=> εκστρεπτόν: Καμμία παλαιογραφική αντιστοιχία. Στην παλαιά το σημείο γράφεται ακριβώς όπως στο συνημμένο του πρώτου μηνύματός μου, στο ίδιο ακριβώς σημείο=>ολίγον-κέντημα+κεντήματα-κόκκινο γοργόν.
4. συν-η-γά-γε-το=> ισάκι:Το πώς ήταν στην παλαιά, μπορείτε πάλι να το δείτε στο πρώτο συνημμένο. Το ολίγον με κλάσμα εξηγεί πεταστή με κόκκινο τσάκισμα και δίφωνη κατάβαση με ελαφρόν, του οποίου προηγείται κόκκινη βαρεία για την ταχύτητα της καταβάσεως σε ένα χρόνο. Καμμία παλαιογραφική αντιστοιχία.
5. ευ-φρο-σύ-νη=> ισάκι: βλ. σχόλιο 2.
6. με-τα-α-α-α=> οξεία: Υπάρχει παλαιογραφική αντιστοιχία. Και σε αυτά τα σημεία πιστώνεται η ανάβαση 2 αντι μία φωνής πριν την κατάβαση στο σημάδι της οξείας. Δεν είναι απόλυτα όμως ενέργεια της οξείας αυτή η κίνηση, αλλά σχετίζεται με το δυνατότερο πάρσιμο της πεταστής που ακολουθεί. Η ύπαρξη οξείας σε αυτό το σημείο δικαιολογείται από τον κανόνα που θέλει την τελευταία ανάβαση να παίρνει οξεία. Η οξεία εδώ δεν έχει την συνήθη λειτουργία της, που εξάλου πάντα συνδέεται με τονιζομένη συλλαβή και ισχυρό χρόνο στο μέτρημα. Μπορείτε να δείτε μια κίνηση μέλους που περιγράφεται πιό χαρακτηριστικα και αντιπροσωπευτικά με την οξεία+ψηφιστόν στην θέση και-αι-αι-αι-ευ-κλε-ης.
7. τυμ-πα-α-α-νων=> πίασμα: Υπάρχει παλαιογραφική αντιστοιχία. Και πράγματι οι διάφορες εκτελέσεις που ορίζει ο Καράς για το σημάδι σε τέτοιου είδους θέσεις είναι υπαρκτές και τις βρίσκουμε στις εξηγήσεις των 3Δ. Μια σημείωση μόνο εγκυκλοπαιδικά. Όταν το πίασμα είναι να τεθεί σε τέτοιου είδους θέσεις, χωρίς αλλαγή συλλαβής (όπως εδώ δηλαδή) τότε αντικαθίσταται στην γραφή Πέτρου πολλές φορές με ξηρόν κλάσμα, το οποίο πράγματι υπογράφεται κάτω από θέσεις μιάς συλλαβής και στις επεκτάσεις της.

Για το τσάκισμα και άλλα σημάδια θα μιλήσουμε ίσως άλλη φορά. Αρκετά για την ώρα νομίζω είναι αυτά που είπαμε.

Συμπέρασμα; Όπως πολύ σωστά είπατε: "δεν ειναι απολυτο αυτα να αναγραφονται πανω στο κειμενο ουτε οτι ετσι γραφονταν παλιοτερα απολυτως". Αυτό ακριβώς υποστηρίζω κι εγώ αγαπητέ konman. Δεν είναι εισαγωγή στην παλαιογραφία η μέθοδος Καρά, αλλά υποβοήθηση των μαθητών της σχολής του με όλως ιδιαίτερους και πρωτότυπους κανόνες που ο ίδιος ο Καράς εφήύρε και εφήρμοσε. Ας μη συγχέουμε λοιπόν την παλαιά γραφή με την μέθοδο Καρά. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος Παναγιώτης την 10 Μαρ 2010, 18:51, έχει επεξεργασθεί 1 φορά συνολικά.
Λόγος: διόρθωση παράθεσης
"ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·... οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι." (Ματθ. ιβ', 25-27)
Άβαταρ μέλους
Παναγιώτης
Διαχειριστής
Δημοσιεύσεις: 901
Εγγραφή: 07 Φεβ 2008, 05:43

Απ: Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Δημοσίευση από Παναγιώτης »

viewtopic.php?f=93&t=685&p=1646#p1644
nmnovice00 έγραψε:Ας μη συγχέουμε λοιπόν την παλαιά γραφή με την μέθοδο Καρά. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Θα ήθελα όσο το δυνατόν, σε αυτή την ενότητα της Αρχαίας Μουσικής Γραφής να μην συγχέονται τα θέματα με την μέθοδο του Σίμωνος Καρά. Καλό είναι να μείνει αυτή η ενότητα μόνο στην αρχαία μουσική γραφή και την θεωρία και πράξη της.

Φυσικά, αναγκαστικές παρεμβολές για την μέθοδο του Σ. Καρά μπορεί να γίνουν όπου επιβάλλεται.

Έφτιαξα μια ενότητα για αυτήν καθ' εαυτήν την μέθοδο του Σ. Καρά, όπου θα μπορεί να επεκτείνεται η συζήτηση για σύγκριση αν θέλετε με την μέθοδο Καρά, και όπου ο κάθε ενδιαφερόμενος θα μπορεί να παραθέσει τις συγκρίσεις του, τις σχετικές γνώσεις του κτλ.

viewforum.php?f=94

φιλικά,
Παναγιώτης
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος Παναγιώτης την 10 Μαρ 2010, 01:15, έχει επεξεργασθεί 3 φορές συνολικά.
Λόγος: προσθήκη: Φυσικά, αναγκαστικές παρεμβολές για την μέθοδο του Σ. Καρά μπορεί να γίνουν όπου επιβάλλεται.
Μέγα μὲν τὸ ἀπερισπάστως προσεύχεσθαι· μεῖζον δὲ καὶ τὸ ψάλλειν ἀπερισπάστως
Άβαταρ μέλους
nmnovice00
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 181
Εγγραφή: 16 Δεκ 2009, 20:10

Απ: Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Δημοσίευση από nmnovice00 »

Για να κρατηθούμε λίγο εντός θέματος, συνεχίζω την παράθεση μερικών στοιχείων για την χρήση του μικρού ίσου κατά Απόστολο Κώνστα τον Χίο (αρχές 19ου αι.).

Είπα σε προηγούμενο μήνυμα, ότι ο Απόστολος Κώνστας απαριθμεί 4 ενέργειες του ίσου. Οι δύο από αυτές είναι σχετικές με το μικρό ίσον, αναφέρω όμως και τις τέσσερεις για πληρότητα και την δυνατότητα πιθανών συσχετισμών με παλαιότερες χρήσεις του ίσου:

1. Το ίσον ως βάση του μέλους. (για αυτό το θέμα, καθώς και τον συσχετισμό του με το ισοκράτημα θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να ανοιχθεί καινούργιο thread).
2. Το ίσον ως χαρακτήρας ποσότητος, ή, κατά παλαιότερο προσδιορισμό, ως φωνητικός χαρακτήρας. Εϊναι η κλασσική χρήση του ίσου εντός των μουσικών κειμένων.
3.
α. "Τρίτον δεν πάλιν, όταν διφωνούν οι φθόγγοι και ανακατόνονται με ίσα ανεκατομένα με φθόγγους" (βλ. Θωμά Αποστολοπούλου, Ο Απόστολος Κώνστας ο Χίος..., ΙΒΜ, Μελέται 4, Αθήνα 2002, σελ. 117). Αν και δεν είναι σαφής αυτή η αναφορά, εντούτοις η μελέτη των χφφ των Κώνστα αποκαλύπτει τί θέλει να πεί. Ανεβάζω σε συνημμένα αρχεία, τμήμα του πρώτου μεγάλου Ανοιξαναταρίου υπό Κουκουζέλους τόσο στην γραφή Κώνστα όσο και σε εξήγηση Γρηγορίου Πρωτοψάλτου από την Παδνέκτη 1. Με κοκκινους κύκλους έχω σημειώσει τα σημεία αυτά που συναντούμε τα κρυφά ίσα να υπάρχουν στις εξηγήσεις. Επίσης, αν και αυτό το παράδειγμα δεν ανήκει στις διφωνίες (εν. ανάβαση του μέλους δύο φωνές σε καταλήξεις), εντούτοις στο τρίτο συνημμένο που ανεβάζω δείχνει εντυπωσιακά τα σημεία στα οποία υπονοούνται κρυφά ίσα κατά τον Κώνστα. Πρόκειται για αυτόγραφο χφ του Κώνστα του έτους 1804 και το παράδειγμα πάρθηκε από το μάθημα "Τον Δεσπότην και Αρχιερέα". Προσέξτε στην πρώτη κατάληξη =Δε-σπό-ο-ο-ο, πώς ο Κώνστας φανερώνει τα κρυφά ίσα με κόκκινη μελάνι ακριβώς από επάνω. Είναι απόλυτα ταιριαστό παράδειγμα για να καταλάβουμε την λογική του.
β. "ή και όταν τύχουν τριγραμμίαι (ή όταν ο λόγος τρισύλλαβος) ήγουν πρα χρι στα φθα και άλλαι". (ε.α. σελ. 117). Είναι η κλασσικότερη περίπτωση του μικρού ίσου που ανέλυσα στο πρώτο μήνυμά μου.
4. Το μικρό κόκκινο ίσο. Για αυτό θα μιλήσω σε επόμενο μήνυμά μου και θα καταθέσω για πρώτη φορά (εξ όσων γνωρίζω) στοιχεία για την ερμηνεία του, γιατί είναι μέχρι τώρα ένα απόλυτα σκοτεινό σημείο για τους ερευνητές.

Αναμείνατε.
Δεν έχετε τα απαραίτητα δικαιώματα για να δείτε τα συνημμένα αρχεία σε αυτή τη δημοσίευση.
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος nmnovice00 την 10 Μαρ 2010, 11:52, έχει επεξεργασθεί 1 φορά συνολικά.
"ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·... οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι." (Ματθ. ιβ', 25-27)
Άβαταρ μέλους
nmnovice00
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 181
Εγγραφή: 16 Δεκ 2009, 20:10

Απ: Η παλαιογραφική χρήση του μικρού ίσου (ισάκι).

Δημοσίευση από nmnovice00 »

Εδώ θα κάνω μια σύντομη αναφορά στο κόκκινο μικρό ίσο, όπως είχα πεί και σε προηγούμενο μήνυμα.

Γενικώς, στο κόκκινο μικρό ίσο δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη σημασία εξ όσων γνωρίζω. Αν κάποιος έχει υπ' όψιν του κάποια βιβλιογραφική αναφορά θα με ενδιέφερε πολύ.

Για το κόκκινο μικρό ίσο λέει λίγα πράγματα ο Κώνστας. Αντιγράφω από την εργασία του Θ. Αποστολοπούλου, "Απόστολος Κώνστας ο Χίος...", σελ. 118: "Η τέταρτη ενέργεια, το κόκκινο ίσο, είναι ένδειξη βάσης κυρίου ήχου, ως έμμεση μαρτυρία και δεν μετρά ως χαρακτήρας ποσότητος. Πρόκειται για σπάνια περίπτωση και πιθανόν να είναι και αυτό εύρημα του Αποστόλου ή κάποιου διδασκάλου του".

Ψάχνοντας λίγο το θέμα είδα κατ' αρχήν ότι το κόκκινο μικρό ίσο δεν είναι εύρημα του Κώνστα ή κάποιου διδασκάλου του, αλλά συναντάται, σπάνια οπωσδήποτε, και σε χφφ πολύ προγενέστερα του Κώνστα. Το βρήκα σε χφφ αρχών-μέσων του 18ου αι. Συγκρίνοντας την χρήση που κάνει ο Κώνστας στο κόκκινο μικρό ίσο κυρίως στους κώδικες ΕΒΕ 1868 και 1869 (χρ. 1820 και 1821 αντίστοιχα) με την χρήση του κόκκινου ίσου σε κώδικες μια εκατονταετία παλαιοτέρους, διεπίστωσα ότι η χρήση του έχει πάντα την ίδια λογική. Συνοψίζω επιγραμματικά:

1. Χρησιμοποιείται πολύ σπάνια.
2. Δεν δηλώνει μόνο βάση κυρίου ήχου, αλλά γενικώς δηλώνει επιστροφή στο αρχικό ίσο του μέλους, κυρίου ή πλαγίου ήχου.
3. Τίθεται κατά την επιστροφή του μέλους στην βάση του μετά από κίνησή του προς τα έσω, είτε στον πλάγιο ήχο (π.χ. από β' ήχο εκ του Δι στον πλ. β' στον Νη) είτε στην έσω τριφωνία (π.χ. από α' ήχο εκ του Πα στον κάτω Κε, ήτοι πλ. β' της διπλοπαραλλαγής με ποιότητα πλ. α').
4. Τίθεται όταν η επιστροφή του μέλους από τα έσω προς τα έξω γίνεται με υπερβατές αναβάσεις 3, 4 ή 7 φωνών. Δεν διεπίστωσα χρήση όταν η επιστροφή γίνεται με συνεχείς αναβάσεις.

Παραθέτω δύο παραδείγματα χρήσης του μικρού κόκκινου ίσου από δύο διαφορετικούς κώδικες παλαιάς γραφής μαζί με τις εξηγήσεις τους στην νέα γραφή.

α. Το πρώτο παράδειγμα είναι από κώδικα του Κώνστα και το μέλος είναι το δοξαστικό «Των αγίων Πατέρων ο χορός» Ιακώβου Πρωτοψάλτου σε εξήγηση Κώνστα στην δική του υπεραναλυτική γραφή. Προσέξτε την τοποθέτηση του κόκκινου ίσου μετά από επιστροφή του μέλους από τον κάτω Δι (πλ. α’ της διπλοπαραλλαγής με ποιότητα πλ. δ’) στην βάση του μέλους το Νη του πλ. δ’. Η ανάβαση είναι υπερβατή τρίφωνη.

β. Το δεύτερο παράδειγμα είναι από τον καλοφωνικό ειρμό «Την ζωοδόχον πηγήν» Μπαλασίου Ιερέως και πάρθηκε από κώδικα των μέσων του 18ου αι. Προσέξτε την κατάβαση του μέλους στον κάτω Δι (πλ. α’ της διπλοπαραλλαγής με ποιότητα πλ. δ’) και επιστροφή προς τα έξω με 8φωνη ανάβαση, αναλυόμενη στην νέα γραφη με 7φωνη και ολίγον με γοργόν. Η επιστροφή νοείται στην βάση του έσω α’ όπου μελίζεται ο Ειρμός, άραγε υπονοείται χρήση του αρχικού ίσου του μέλους, το Πα.

Από τα παραπάνω βγαίνει και ένα σημαντικό συμπέρασμα. Μπορεί το κόκκινο ίσο να είναι το μοναδικό σημάδι εντός των χφφ της παλαιάς γραφής που σχετίζεται άμεσα με το ισοκράτημα. Και αυτό διότι με την χρήση του πιστοποιούνται δύο τινά. α) Ότι πρίν την τοποθέτησή του το μέλος άλλαξε ίσο, και β) ότι μετά την τοποθέτησή του το μέλος επανέρχεται στο αρχικό ίσο του. Σαφής ο συσχετισμός λοιπόν με το ισοκράτημα.

Ερωτήματα που μένει να απαντηθούν είναι:
1. Πότε ξεκινά η χρήση του;
2. Γιατί δεν συναντάται στα πολύ παλαιά χφφ;
3. Γιατί δεν μπαίνει μετά από κάθε επιστροφή του μέλους στην βάση του, παρά μόνο μετά από επαναφορά του μέλους από τον κατ’ εξοχήν χώρο της διπλοπαραλλαγής, ήτοι από το Πα έως τον κάτω Δι, και μάλιστα μόνο με υπερβατές αναβάσεις;

Το γεγονός ότι η χρήση του κόκκινου που κάνει ο Κώνστας έχει την ίδια λογική με τα παλαιότερα χφφ είναι πολύ σημαντική, διότι μελετώντας τα νεώτερα χφφ του Κώνστα που έχουν αρκετά συχνή χρήση του κόκκινου ίσου θα μπορούσαμε ίσως να προβάλουμε τα συμπεράσματά μας και σε πιο παλαιά χφφ.

Μακάρι κάποιος να ασχοληθεί παραπάνω με το θέμα κάποια στιγμή γιατί γενικά έχει νομίζω μεγάλο ενδιαφέρον, ενώ έχει και ιδιάιτερη σημασία για την κατανόηση και του ισοκρατήματος. Ελπίζω να συνέβαλα λίγο στην ανάδειξη αυτού του αγνώστου στοιχείου της παλαιάς γραφής.

Π. Νικόλαος
Δεν έχετε τα απαραίτητα δικαιώματα για να δείτε τα συνημμένα αρχεία σε αυτή τη δημοσίευση.
"ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·... οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι." (Ματθ. ιβ', 25-27)
Απάντηση

Επιστροφή στο “Αρχαία (Βυζαντινή) Μουσική Γραφή και Θεωρία”