Προβληματική εξηγήσεως-εκτελέσεως μαθήματος "Τον Δεσπότην.."

Θεωρία και Πράξη του βαρέος ήχου.
Άβαταρ μέλους
nmnovice00
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 181
Εγγραφή: 16 Δεκ 2009, 20:10

Προβληματική εξηγήσεως-εκτελέσεως μαθήματος "Τον Δεσπότην.."

Δημοσίευση από nmnovice00 »

Παλαιότερα είχα αναρτήσει στο προσωπικό μου ιστολόγιο ένα άρθρο σχετικά με την προβληματική της εξηγήσεως της "παλαιάς φήμης" «Τον Δεσπότην και Αρχιερέα...» http://nmnovice.blogspot.com/2009/05/blog-post_27.html.

Πρόσφατα αναρτήθηκε από το μέλος neoklis στο forum Ψαλτολόγιον και στο μήνυμα http://www.analogion.com/forum/showpost ... ostcount=2, χφ ανθολογία, χρονολογούμενη κατά την δική μου εκτίμηση στα τέλη 17ου αι. (η εκτίμηση βασίστηκε στον τύπο γραφής και στους αναφερόμενους μελοποιούς) και προερχομένη από τα Ψηφιακά Αρχεία της Ακαδημίας Αθηνών (βλ. http://psifiakaarxeia.academyofathens.gr/).

Φυλλομετρώντας το χφ έπεσα σε μια πολύ σημαντική μαρτυρία για το εν λόγω μάθημα του βαρέος ήχου. Αναρτώ την σελίδα 89 του χφ στην οποια μπορεί κανείς να δεί την διπλή αρκτική μαρτυρία του μαθήματος ως ήχος βαρύς και ήχος δεύτερος. Είναι πράγματι σπάνια η περίπτωση αυτής της καταγραφής (την συναντώ πρώτη φορά στα χφφ) και την θεωρώ πάρα πολύ σπουδαία για την μελέτη της παλαιάς λογικής στην μεταχείριση αυτών των μαθημάτων.

Η θέση του λυγίσματος που είναι η επίμαχη σε αυτό το μάθημα (βλ. ανάλυση του θέματος στο ημέτερο άρθρο), ασφαλώς και δεν εκτελείται μόνο χρωματικά. Υπάρχει συχνότατα και διατονικά. Αυτό που τόνισα ιδιαιτέρως, όμως, στο παραπάνω άρθρο είναι ότι η τροπή σε β΄ ήχο δικαιολογείται από τις θέσεις του β' που χαρακτηρίζουν το μάθημα αυτό στο πρώτο τμήμα του. Επιβεβαιώνεται για μια ακόμη φορά ότι αυτό που κυριαρχεί στο αρχαίο μέλος είναι οι θέσεις. Οι μαρτυρίες και οι φθορές δεν μπαίνουν πάντα εκεί που το μέλος φθείρεται. Αυτό εννοεί ο Πλουσιαδινός λέγοντας "τα μέλη και αι φθοραί αλλοιούσι τους ήχους και άλλοις αντ' άλλων αποτελούσι". Τα "μέλη" είναι ακριβώς εκείνες οι θέσεις ή αλληλουχίες θέσεως που έχουν αποκλειστική χρήση σε ένα ήχο και καταδεικνύουν αλλαγή και φθορά του ήχου πολλάκις άνευ σημαδίου.
Δεν έχετε τα απαραίτητα δικαιώματα για να δείτε τα συνημμένα αρχεία σε αυτή τη δημοσίευση.
"ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·... οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι." (Ματθ. ιβ', 25-27)
Άβαταρ μέλους
nmnovice00
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 181
Εγγραφή: 16 Δεκ 2009, 20:10

Απ: Προβληματική εξηγήσεως-εκτελέσεως μαθήματος "Τον Δεσπότη

Δημοσίευση από nmnovice00 »

Πρόσφατα βρήκα άλλη μια μαρτυρία σε χφ χρονολογούμενο στις αρχές του 17ου αιώνος (έτος 1629), όπου το μάθημα "Τον Δεσπότην και Αρχιερέα" (ή, για να είμαι πιό ακριβής, η κατά την εκτίμησή μου πρώιμη μορφή-μήτρα από την οποία προέκυψε σταδιακά η συγκεκριμένη εξήγηση του μαθήματος που ψάλλουμε σήμερα), δεν ξεκινά με αρκτική μαρτυρία βαρέος ήχου, αλλά με την μαρτυρία του "έσω δευτέρου", δηλαδή του φθορικού ήχου που βρίσκεται δύο φωνές κάτω από τον κύριο β' και ο οποίος δεν ονομάζεται "μέσος" του ήχου από τον Μανουήλ Χρυσάφη, αλλά "έσω δευτέρου" στα πλαίσια της διφωνίας των 'β ήχων (ο Χρυσάφης ομιλεί σαφώς για μέσο του β', ήτοι πλ δ' που φθειρόμενος αποτελεί τὁν "έσω δευτέρου").

Παραθέτω το συγκεκριμένο σημείο εδώ έχοντας κυκλώσει την αρκτική μαρτυρία:
Τον Δεσπότην μαρτυρία έσω β έτος 1629.gif
Είναι, κατά την γνώμη μου, άλλο ένα στοιχείο που στηρίζει την άποψη ότι το μάθημα αυτό, αν και εντασσόταν σαφώς στον βαρύ της Παπαδικής ήχο, εντούτοις, λόγω ποιότητας των θέσεών του στο πρώτο ήμισυ τμήμα του, παραδόθηκε και εξηγήθηκε ως δεύτερος μέχρι το χαρακτηριστικό σημείο της αλλαγής σε πρώτο.

Να σημειώσω εδώ ότι το συγκεκριμένο μάθημα, αυτό που εμείς παραλάβαμε, δεν είναι και η μόνη μελοποίηση του συγκεκριμένου λειτουργικού κειμένου. Παραδίδονται στα χφφ τουλάχιστον άλλες 2 εκδοχές, η μία (αν θυμάμαι καλά) αποδιδόμενη στον (νέο;) Χρυσάφη, αμφότερες στον βαρύ ήχο.
Δεν έχετε τα απαραίτητα δικαιώματα για να δείτε τα συνημμένα αρχεία σε αυτή τη δημοσίευση.
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος nmnovice00 την 05 Μαρ 2011, 23:12, έχει επεξεργασθεί 1 φορά συνολικά.
"ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·... οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι." (Ματθ. ιβ', 25-27)
Άβαταρ μέλους
nmnovice00
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 181
Εγγραφή: 16 Δεκ 2009, 20:10

Απ: Προβληματική εξηγήσεως-εκτελέσεως μαθήματος "Τον Δεσπότη

Δημοσίευση από nmnovice00 »

Σε επικοινωνία που είχα αυτές τις μέρες με τον μουσικολογιώτατο (χωρίς υπερβολή και πέρα από τα πλαίσια των εθιμοτυπικών προσφωνήσεων, ο όρος) κ. Γιάννη Αρβανίτη, συζήτησα μαζί του, συν τοις άλλοις, και το θέμα των προσφάτων αναρτήσεων που έκανα στο thread αυτό, και από τις οποίες διαφαίνεται ιστορικά σχέση του μαθήματος "Τον Δεσπότην και Αρχιερέα" με την παράδοση του β' ήχου. Μεταξύ των πολλών στοιχείων που ανταλλάξαμε με τον κ. Αρβανίτη ήταν και ακόμη μια σημαντική χφ μαρτυρία που είχε την καλοσύνη να μου αποστείλει. Είναι από το χφ Λειμώνος 245 που δημοσιεύθηκε στο βιβλίο "Ιερά Μονή Λειμώνος. Ιστορία, Παλαιογραφία, Τέχνη. Πρακτικά συνεδρίου, Μονή Λειμώνος, 27-30 Σεπτεμβρίου 2001", επιστημ. επιμ. Απ. Σπανός-Αθ. Καλαμάτας, Αθήνα 2009, σ. 133, και παρουσιάζει το συγκεκριμένο μάθημα (ταυτόσημο καθ' όλα με αυτά που ήδη ανήρτησα, και φυσικά με το κλασσικό μάθημα που έχουμε παραλάβει) με αρκτική μαρτυρία κυρίου β'. Ο κ. Αρβανίτης με πληροφόρησε επίσης ότι ο γραφέας του χφ αυτού, που χρονολογείται στα 1649, είναι ο Γάνου και Χώρας Ιάκωβος και ότι πιθανότατα είναι ο ίδιος με τον γραφέα του χφ της Ακαδημίας Αθηνών (βλ. 1ο μήνυμα παρόντος θέματος), που αναφέρεται κάπου ως Ιάκωβος Ιεροδιάκονος.

Παραθέτω την συγκεκριμένη μαρτυρία εδώ:
Ton Despotin-Leimonos245.jpg
Πληροφορίες για ύπαρξη της φήμης αυτής σε εκδοχή β' ήχου είχα εντοπίσει παλαιότερα στους Καταλόγους χφφ Αγίου Όρους του Γ. Στάθη, και ιδιαίτερα στα Χειρόγραφα Τουρκοκρατίας του Μ. Χ''γιακουμή. Δεν θα μπορούσα να είμαι σίγουρος, όμως, ότι επρόκειτο περί του ιδίου μαθήματος αν δεν έβλεπα το μουσικό κείμενο για να κάνω τον συσχετισμό με το μάθημα που παραλάβαμε. Από ό,τι έχω διαπιστώσει, τα ίχνη των απαρχών του μαθήματος αυτού σε β' ή βαρύ ήχο πρέπει να χάνονται κάπου μέσα στον 16ο αι., ή και λίγο νωρίτερα. Σε παλαιότερα χφφ γενικώς δεν το έχω συναντήσει, αν και έχω βρεί φήμη στον ΕΒΕ 2061 (τέλη 14ου αι.) που παραδίδεται μάλλον σε δ' ή πλ δ' (η αρκτική μαρτυρία δεν διακρίνεται, αλλά κρίνω και από τις "γειτονικές" φήμες σε βασιλείς), αλλά φυσικά πρόκειται περί άλλου, τελείως, μέλους. Από τον κ. Αρβανίτη, αλλά και από άλλους, έχω πληροφορηθεί ότι υπάρχει, ωσαύτως, φήμη σε δ' ήχο σε χφ του 15ου αι. (;), που υποθέτω ότι μπορεί να σχετίζεται με το προαναφερθέν του ΕΒΕ 2061, ο οποίος, σημειωτέον, είναι κώδικας διασώζων την ασματική τάξη της Θεσσαλονίκης. Κάτι παραπάνω δεν γνωρίζω για την ιστορία του πράγματος, αν και από εδώ και στο εξής θα έχω τον νού μου αν κάτι πέσει στην αντίληψή μου.

Σε επόμενο μήνυμά μου θα προσπαθήσω να αναπτύξω έτι περαιτέρω (όσον δύναμαι) την σκέψη μου γύρω από την εξήγηση του μαθήματος αυτού σε β' ήχο στο πρώτο μισό της μελοποιητικής του εκτάσεως, με βάση όλα αυτά τα καινούργια (για μένα) στοιχεία, που συμπληρώνουν αρκετά την εικόνα για το πώς παραδόθηκε το συγκεκριμένο μάθημα στην χειρόγραφη αλλά και προφορική παράδοση της μουσικής μας. Τουλάχιστον, αυτή είναι κάπως η εκτίμηση η δική μου. Θα δούμε.

Θα ήθελα, τέλος, με την ευκαιρία αυτή να ευχαριστήσω και δημόσια τον κ. Αρβανίτη για την καλοσύνη που είχε να συζητήσει μαζί μου αυτές τις μέρες περί πολλών θεμάτων, κοινού, ασφαλώς, ενδιαφέροντος, να ανταλλάξει απόψεις μαζί μου για διάφορα φλέγοντα μουσικολογικά ζητήματα, αλλά κυρίως να μοιραστεί μαζί μου πολύτιμα στοιχεία από την πλούσια ερευνητική συγκομιδή του. Και γνωρίζω καλά (ας μου επιτραπεί η βεβαιότητα) ότι η συγκομιδή αυτή είναι καρπός μεγάλου και πολυχρόνιου κόπου, αλλά πρωτίστως ολοκληρωτικής αφιερώσεως στο αντικείμενο.

πΝ
Δεν έχετε τα απαραίτητα δικαιώματα για να δείτε τα συνημμένα αρχεία σε αυτή τη δημοσίευση.
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος nmnovice00 την 09 Μαρ 2011, 23:06, έχει επεξεργασθεί 1 φορά συνολικά.
"ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·... οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι." (Ματθ. ιβ', 25-27)
Άβαταρ μέλους
Παναγιώτης
Διαχειριστής
Δημοσιεύσεις: 901
Εγγραφή: 07 Φεβ 2008, 05:43

Απ: Προβληματική εξηγήσεως-εκτελέσεως μαθήματος "Τον Δεσπότη

Δημοσίευση από Παναγιώτης »

Σας ευχαριστούμε π. Νικόλαε για τα σημαντικά αυτά στοιχεία που μας παραθέτετε (και μέσω υμών και τον κ. Αρβανίτη). Ανυπομονούμε για την συνέχεια.
Μέγα μὲν τὸ ἀπερισπάστως προσεύχεσθαι· μεῖζον δὲ καὶ τὸ ψάλλειν ἀπερισπάστως
Απάντηση

Επιστροφή στο “Ήχος βαρύς”