Ένα παλαιότερο κείμενο-εισήγηση του Λυκούργου Αγγελοπούλου σχετικά με το ισοκράτημα εδώ:
http://users.fth.sch.gr/sekyritsis/isokratima.htm
Κατά την γνώμη μου γίνονται σωστές επισημάνσεις στο παραπάνω κείμενο και μια προσπάθεια για βαθύτερη διερεύνηση του θέματος, υπάρχει όμως μια κάπως αυτονόητη (έως δογματική) αποδοχή της σχετικής διδασκαλίας του Σίμωνος Καρά, χωρίς παράθεση πηγών από τις οποίες ο αείμνηστος έφτασε στην σχετική διατύπωση της διδασκαλίας του. Αν τα δεδομένα είναι μόνο του 19ου αι. και μεταγενέστερα και η περί ισοκρατήματος θεωρία αντιμετωπίζεται αποκλειστικά με την λογική: κλίμακα-4χορδα-5χορδα, τότε νομίζω ότι δεν υπάρχει διείσδυση στην πρό του 19ου αι. λογική, ιδίως αν μιλήσουμε και για διπλή συνηχητική γραμμή. Ανιθέτως, υπάρχουν (λίγα οπωσδήποτε) στοιχεία ότι το ισοκράτημα, αφενός ήταν σπάνιο, αφετέρου ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί σε κάποιους ήχους (όπως οι χρωματικοί), τέλος δε, στα νεώτερα κάπως χρόνια (προ της αλλαγής του 1814) φαίνεται να συνδέεται περισσότερο με θέσεις και ήχους παρά με 4χορδα και 5χορδα. Σε αυτά τα συμπεράσματα μας βοηθάει αρκετά η μελέτη της παλαιάς γραφής. Δίνω μόνο ένα παράδειγμα για αρχή:
Υπάρχουν θέσεις παλαιές που ενώ μετροφωνικά κινούνται εντός 5χόρδου, το πραγματικό μέλος εκτείνεται και αρκετά ψηλότερα αυτού (άλλες δύο φωνές σε κάποιες περιπτώσεις, ήτοι 6 φωνές ψηλότερα της βάσεως). Η λόγική περί συνηχήσεως της βάσης του τρέχοντος 4χόρδου η 5χόρδου επιβάλει αλλαγή ισοκρατήματος, κάτι που ψάλτες όχι μόνο της σχολής Καρά, αλλά και άλλων σχολών, το επιλέγουν συστηματικά στα κείμενά τους, μεταθέτοντας το ίσο 3 ή 4 φωνές πάνω, αναλόγως της θέσεως. Ας αποδεχθούμε κατ' αρχήν την χρήση ισοκρατήματος για το στιχηράριο. Η λογική της θέσεως που προκύπτει από την παλαιά γραφή της δεν συνηγορεί καθόλου για μιά τέτοια αλλαγή. Μια τέτοια θέση είναι αυτή της πεταστής από τον έξω ανανες (Κε) προς τα έσω 5 φωνές (προς τον πλάγιο ήχο στον Πα) που παραθέτω σε συνημμένο από το δοξαστικό "Σαλπίσωμεν..." του αγίου Νικολάου σε γραφή Γεωργίου Κρητός από το Δοξαστάριο Ιακώβου.
Θέση πεταστής προς τα έσω 5 φωνές.gif
Το αναβάζω και εξηγημένο από την γνωστή έντυπη εξήγηση Χουρμουζίου.
Λανθασμένο Ισοκράτημα Δι στο στιχηράριο.pdf
Η θέση μελοποιεί την λέξη "ανυμνήτωσαν" [και χαρακτηρίζει τόσο την πεταστή με το χαρακτηριστικό τίναγμα προς τα επάνω, όσο και την μαύρη βαρεία που μπαίνει για να υποδείξει την αρχή της καταβάσεως του μέλους και να στηρίξει της φωνητικά σημάδια της καταβάσεως, ήτοι εν προκειμένω το ελαφρόν, την απόστροφο και τους συνδέσμους. το κόκκινο αντικένωμα που λειτουργεί ως σύναγμα των κατιουσών είναι σχετικά νεώτεργ προσθήκη που δεν συναντάται στο αρχαίο Στιχηράριο και το Ειρμολόγιο].
Στην παλαιά γραφή παρατηρούμε μια θέση με πορεία από τον έξω ήχο στο έσω στα πλαίσια του 5χόρδου του ήχου (ενός Τροχόυ δηλαδή). Στην εξήγηση, η στάση του μέλους με δύο χρόνους στον Ζω' οδηγεί πολλούς σε χρήσει ισοκρατήματος Δι για να φανεί ποιότητα άγια. Εγώ πιστεύω ότι αυτή η λογική είναι λανθασμένη. Ακόμα κι αν το μέλος κάνει τέτοιες στάσεις, η θέση δεν θέλει να δείξει άγια γιατί απλούστατα δεν είναι θέση άγια, αλλά θέση πλαγίου (ή έσω) πρώτου που ξεκινά από τον κύριο (έξω) πρώτο. Για μένα, το ισοκράτημα εδώ πρέπει να είναι Πα κατά μήκος όλης της θέσης. Πιστεύω ότι αν κρατηθεί Πα θα δωθεί η σωστή ποιότητα=ιδέα της θέσεως, ενώ το Δι θα αποπροσανατολήσει, αφενός δίνοντας την εντύπωση δύο ενωμένων θέσεων, άρα προκαλώντας διάσπαση στην λογική της ίδιας της θέσεως, αφετέρου θα επηρεάσει κατά την γνώμη μου και τα διαστήματα είτε με πραγματικά μετρήσιμες διαφορές είτε με όρους ψυχοακουστικής, αφού η διαφορετική συνήχηση δημιουργεί και διαφορετική ψυχοακουστική της θέσεως.