Σελίδα 1 από 1

Θεωρία ισοκρατήματος

Δημοσιεύτηκε: 14 Ιουν 2010, 00:43
από Αλέκος
Θα μπορούσε κάποιος να μας αναλύσει το ισοκράτημα ή τουλάχιστον να μας δώσει σχετική καλή βιβλιογραφία;

Απ: Θεωρία ισοκρατήματος

Δημοσιεύτηκε: 16 Ιουν 2010, 10:04
από nmnovice00
Χαίρετε!

Λίγα πράγματα για την ιστορία του ισοκρατήματος έχω γράψει σε αυτό το μήνυμα. Κάποια συγκεκριμένη θεωρία δεν υπήρχε παλαιά, γιατί απλούστατα το ισοκράτημα φαίνεται ότι ήταν πολύ σπάνιο. Εντούτοις, από κάποια νεώτερα κυρίως στοιχεία ίσως θα μπορούσαμε να καταρτίσουμε ένα θεωρητικό περίγραμμα της έννοιας αυτής, μιάς και η οργανική λογική στο θέμα της κλίμακας και ως εκ τούτου και στο θέμα της συνηχήσεως, που έχει παρεισφρήσει στην μουσική μας, ήδη από τον 17ο αι., είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι αυτής.

Ελπίζω να υπάρξει συνεισφορά και από άλλες μεριές, γιατί είναι πολύ ενδιαφέρον και σημαντικό θέμα.

Απ: Θεωρία ισοκρατήματος

Δημοσιεύτηκε: 10 Ιούλ 2010, 12:18
από nmnovice00
Ένα παλαιότερο κείμενο-εισήγηση του Λυκούργου Αγγελοπούλου σχετικά με το ισοκράτημα εδώ: http://users.fth.sch.gr/sekyritsis/isokratima.htm

Κατά την γνώμη μου γίνονται σωστές επισημάνσεις στο παραπάνω κείμενο και μια προσπάθεια για βαθύτερη διερεύνηση του θέματος, υπάρχει όμως μια κάπως αυτονόητη (έως δογματική) αποδοχή της σχετικής διδασκαλίας του Σίμωνος Καρά, χωρίς παράθεση πηγών από τις οποίες ο αείμνηστος έφτασε στην σχετική διατύπωση της διδασκαλίας του. Αν τα δεδομένα είναι μόνο του 19ου αι. και μεταγενέστερα και η περί ισοκρατήματος θεωρία αντιμετωπίζεται αποκλειστικά με την λογική: κλίμακα-4χορδα-5χορδα, τότε νομίζω ότι δεν υπάρχει διείσδυση στην πρό του 19ου αι. λογική, ιδίως αν μιλήσουμε και για διπλή συνηχητική γραμμή. Ανιθέτως, υπάρχουν (λίγα οπωσδήποτε) στοιχεία ότι το ισοκράτημα, αφενός ήταν σπάνιο, αφετέρου ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί σε κάποιους ήχους (όπως οι χρωματικοί), τέλος δε, στα νεώτερα κάπως χρόνια (προ της αλλαγής του 1814) φαίνεται να συνδέεται περισσότερο με θέσεις και ήχους παρά με 4χορδα και 5χορδα. Σε αυτά τα συμπεράσματα μας βοηθάει αρκετά η μελέτη της παλαιάς γραφής. Δίνω μόνο ένα παράδειγμα για αρχή:

Υπάρχουν θέσεις παλαιές που ενώ μετροφωνικά κινούνται εντός 5χόρδου, το πραγματικό μέλος εκτείνεται και αρκετά ψηλότερα αυτού (άλλες δύο φωνές σε κάποιες περιπτώσεις, ήτοι 6 φωνές ψηλότερα της βάσεως). Η λόγική περί συνηχήσεως της βάσης του τρέχοντος 4χόρδου η 5χόρδου επιβάλει αλλαγή ισοκρατήματος, κάτι που ψάλτες όχι μόνο της σχολής Καρά, αλλά και άλλων σχολών, το επιλέγουν συστηματικά στα κείμενά τους, μεταθέτοντας το ίσο 3 ή 4 φωνές πάνω, αναλόγως της θέσεως. Ας αποδεχθούμε κατ' αρχήν την χρήση ισοκρατήματος για το στιχηράριο. Η λογική της θέσεως που προκύπτει από την παλαιά γραφή της δεν συνηγορεί καθόλου για μιά τέτοια αλλαγή. Μια τέτοια θέση είναι αυτή της πεταστής από τον έξω ανανες (Κε) προς τα έσω 5 φωνές (προς τον πλάγιο ήχο στον Πα) που παραθέτω σε συνημμένο από το δοξαστικό "Σαλπίσωμεν..." του αγίου Νικολάου σε γραφή Γεωργίου Κρητός από το Δοξαστάριο Ιακώβου.
Θέση πεταστής προς τα έσω 5 φωνές.gif
Το αναβάζω και εξηγημένο από την γνωστή έντυπη εξήγηση Χουρμουζίου.
Λανθασμένο Ισοκράτημα Δι στο στιχηράριο.pdf
Η θέση μελοποιεί την λέξη "ανυμνήτωσαν" [και χαρακτηρίζει τόσο την πεταστή με το χαρακτηριστικό τίναγμα προς τα επάνω, όσο και την μαύρη βαρεία που μπαίνει για να υποδείξει την αρχή της καταβάσεως του μέλους και να στηρίξει της φωνητικά σημάδια της καταβάσεως, ήτοι εν προκειμένω το ελαφρόν, την απόστροφο και τους συνδέσμους. το κόκκινο αντικένωμα που λειτουργεί ως σύναγμα των κατιουσών είναι σχετικά νεώτεργ προσθήκη που δεν συναντάται στο αρχαίο Στιχηράριο και το Ειρμολόγιο].
Στην παλαιά γραφή παρατηρούμε μια θέση με πορεία από τον έξω ήχο στο έσω στα πλαίσια του 5χόρδου του ήχου (ενός Τροχόυ δηλαδή). Στην εξήγηση, η στάση του μέλους με δύο χρόνους στον Ζω' οδηγεί πολλούς σε χρήσει ισοκρατήματος Δι για να φανεί ποιότητα άγια. Εγώ πιστεύω ότι αυτή η λογική είναι λανθασμένη. Ακόμα κι αν το μέλος κάνει τέτοιες στάσεις, η θέση δεν θέλει να δείξει άγια γιατί απλούστατα δεν είναι θέση άγια, αλλά θέση πλαγίου (ή έσω) πρώτου που ξεκινά από τον κύριο (έξω) πρώτο. Για μένα, το ισοκράτημα εδώ πρέπει να είναι Πα κατά μήκος όλης της θέσης. Πιστεύω ότι αν κρατηθεί Πα θα δωθεί η σωστή ποιότητα=ιδέα της θέσεως, ενώ το Δι θα αποπροσανατολήσει, αφενός δίνοντας την εντύπωση δύο ενωμένων θέσεων, άρα προκαλώντας διάσπαση στην λογική της ίδιας της θέσεως, αφετέρου θα επηρεάσει κατά την γνώμη μου και τα διαστήματα είτε με πραγματικά μετρήσιμες διαφορές είτε με όρους ψυχοακουστικής, αφού η διαφορετική συνήχηση δημιουργεί και διαφορετική ψυχοακουστική της θέσεως.

Απ: Θεωρία ισοκρατήματος

Δημοσιεύτηκε: 07 Ιαν 2013, 11:29
από nmnovice00
Αντιγράφω από το προσωπικό μου blog:

Μελετώντας τον περίφημο κώδικα ΕΒΕ 2061 (αρχών του 15ου αι., περιέχοντα την ασματική παράδοση μάλλον της Θεσσαλονίκης) εντόπισα στο φ 119r μέλη που είναι πολύ πιθανόν να φέρουν τις πρώτες ενδείξεις ισοκρατήματος. Πρόκειται για δύο τρισάγια ασματικά, πιθανότατα του τέλους της μεγάλης δοξολογίας του Όρθρου. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος για αυτό βέβαια, διότι ο γραφέας του φύλλου αυτού μάλλον δεν είναι ο ίδιος με τον γραφέα του υπόλοιπου κώδικα, όπως συμπεραίνω από το γεγονός ότι τόσο η μαύρη όσο και η κόκκινη μελάνη διαφέρουν από αυτές του υπόλοιπου κώδικα, ενώ η γραφή είναι αρκετά πιό μικρόσχημη, πυκνή και άτακτη από τα γειτονικά μέλη. Το σημείο που παρατίθενται, όμως, είναι ακριβώς μετά την ενότητα της μεγάλης δοξολογίας, στο σημείο που δίνονται οδηγίες για την ψαλμώδηση του αναστάσιμου τροπαρίου "Σήμερον σωτηρία τω κόσμω...".

Το πρώτο τρισάγιο φέρει την ένδειξη: Θεσσαλονικαίον κ[αι] ασματικόν, ψαλλόμενον τη λαμπρ[ή] μέχρι της αναλή[ψεως]· μετά αναβαστακτών (sic) ο δομέστικος ήχος γ' [άνευ διφώνου, ήτοι μέσος του γ'] Ανεανεανες αβούα άγιος ο Θεός...
Το δε δεύτερο: έτερον τρισάγιων (sic) ήχος δ'· αναβαστακτόν Τον τρισάγιον ύμνον πάντες άσωμεν, άγιος ο Θεός...

Το πρώτο μέλος ξεκινά από τον πλ α' με την απηχηματική φράση ανεανεανες που καταλήγει με το αβούα δύο έξω στον γ' ήχο. Το μέλος συνεχίζει ως τρίτος με μια σπειροειδή κίνηση γύρω από την βάση του γ' ακουμπώντας τον α' και κατερχόμενο μέχρι του πλ α' για να καταλήξει στον γ'. Κάτωθεν του μέλους υπάρχουν με κόκκινη μελάνη συντμήσεις ή παραλλαγές του μέλους, κατά τα συνήθη σε τέτοιου είδους κώδικές. Το πρωτοφανές σε αυτό το μέλος είναι ότι από την έναρξη του μέλους του τρισαγίου (μετά το αβούα) μέχρι το τέλος του σημειώνονται άνωθεν αυτού μικρά κόκκινα ίσα ανά τακτά διαστήματα (ανά δύο ή τρείς συλλαβές). Για την ακρίβεια, των ίσων αυτών προηγείται μία και μόνη τετράφωνη ανάβαση (ολίγον με υψηλή έμπροσθεν αυτής) ακριβώς πάνω από την συλλαβή "ά" της αρκτικής λέξεως άγιος του τρισαγίου. Μέχρι το τέλος και με συνέπεια ακολουθούν μικρά κόκκινα ίσα.

Τα ίδια περίπου συμβαίνουν και στο επόμενο τρισάγιο. Το μέλος ξεκινά μάλλον από τέσσερεις έσω (πλ δ') με σημείωση μιάς τετράφωνης καταβάσεως με κόκκινο πρό του μέλους ενώ από την συλλαβή "σά" της λέξεως τρισάγιον ξεκινούν να επιγράφονται του μέλους τα μικρά κόκκινα ίσα, που όπως και στην προηγούμενη περίπτωση επαναλαμβάνονται ανά δύο ή τρεις συλλαβές μέχρι τέλους.

Δύο στοιχεία με οδηγούν στην σκέψη ότι αυτά τα μικρά κόκκινα ίσα αποτελούν ένδειξη ισοκρατήματος:

1. Ότι μάλλον εσκεμμένα γράφονται στην αντίθετη πλευρά από τις κόκκινες συντμήσεις/παραλλαγές του μέλους για να μην υπάρξει σύγχυση για τον ρόλο τους και,

2. Ότι και τα δύο μαθήματα φέρουν την ένδειξη "αναβαστακτόν" ή "μετά αναβαστακτών".

Η ακριβής έννοια του όρου "αναβαστακτόν" δεν νομίζω να διαφοροποιείται από την έννοια του συνηθέστερου όρου "βαστακτόν" (π.χ. "τούτο ψάλλεται όλον βαστακτόν" κ.λπ.), αν και δεν μπορώ να είμαι απόλυτος, μιάς και το θέμα είναι πολύ σκοτεινό και μελλοντικά στοιχεία μπορεί να το φωτίσουν καλύτερα.

Ως προς το τί θα μπορούσε να προσφέρει αυτή η σημείωση του ίσου ανα τακτά διαστήματα του μέλους, δεν μπόρεσα μέχρι τώρα να δώσω ικανοποιητική απάντηση. Στο δεύτερο τρισάγιο το ίσο φαίνεται να βαστάει τον φθόγγο του πλ δ' (Νη της νέας μεθόδου), λύση που έχει λογική αν σκεφτούμε ότι το μέλος εκτίνεται σχεδόν αποκλειστικά μέσα στο 5χορδο μεταξύ κυρίου και πλαγίου δ'. Στο πρώτο μέλος είναι πιό θολά τα πράγματα, ιδίως με την τοποθέτηση της 4φωνης αναβάσεως στην αρχή, που αν μετρηθεί από τον μέσο ήχο της μαρτυρίας μας δίνει έξω α', ενώ αν μετρηθεί από την βαθμίδα που το μέλος βρίσκεται εκείνη την στιγμή (γ' ήχος) μας δίνει έξω γ' (άνω Νη της νέας μεθόδου)! Επίσης, δεν εντόπισα κάποια σημειογραφική συστηματικότητα στην τοποθέτηση των ίσων σε συγκεκριμένα σημεία του μέλους. Μάλλον τυχαία φαίνεται.

Τελειώνοντας, ενημερώνω τους αγαπητούς αναγνώστες ότι η δημοσίευση φωτογραφικών τεκμηρίων στο εξής θα είναι αρκετά δύσκολη. Όσοι επιθυμούν να μελετήσουν το συγκεκριμένο θέμα καλύτερα, μπορούν να ζητήσουν από μένα το σχετικό τεκμήριο στο γνωστό e-mail μου, και ευχαρίστως θα τους το αποστείλω. Για κάτι πιό επίσημο καλό θα ήταν να απευθυνθούν στην ΕΒΕ.