Γένη και χρόες κατά Αριστόξενο

Άβαταρ μέλους
nikosthe
Παλαίμαχος
Δημοσιεύσεις: 46
Εγγραφή: 10 Απρ 2008, 23:04

Απ: Γένη και χρόες κατά Αριστόξενο

Δημοσίευση από nikosthe »

Με αφορμή ένα θέμα που συζητήθηκε πρόσφατα στο Ψαλτολόγιο, να συμπληρώσω τα εξής: στην αρχαϊκή εποχή των αυλών τα διαστήματα προέκυψαν εξ ανάγκης, αφού οι άνθρωποι κατασκεύασαν, όπως είπαμε, μια πέμπτη (π.χ. ΝΗ-ΔΙ), που είναι πολύ οικείο άκουσμα στο αυτί, κι έκαναν απλώς μια τρύπα στη μέση (υπόψιν ότι αναφερόμαστε σε εποχή που οι κλίμακες δεν ήταν καν επτάφθογγες) και επομένως προέκυψε ένα τρίχορδο ΝΗ-ΒΟΥ-ΔΙ (42 μόρια) με διφωνίες θεωρητικώς κάπου στο 21-21.

Το παραπάνω όμως δεν σημαίνει καθόλου αναγκαστική διαίρεση της υποτιθέμενης διφωνίας των αυλών σε διαστήματα τόνου και 3/4 του τόνου (δηλ. 12 και 9). Άλλωστε δεν υπήρχαν 5 τόνοι στο πεντάχορδο, αλλά 3. Μιλάμε δηλ. για τρίχορδο, όχι όμως με την έννοια της διφωνίας που του δίνουμε σήμερα, αλλά με την έννοια των τριών φθόγγων (π.χ. ΝΗ-ΒΟΥ-ΔΙ). Απλώς αργότερα το παίξιμο και το τραγούδι εξειδικεύτηκε κι ο Πυθαγόρας μίλησε για τον τόνο ως θεμελιώδες διάστημα (διαφορά πέμπτης και τετάρτης) και το λείμμα (ημιτόνιο σήμερα) ως βασικό στοιχείο της διατονικής κλίμακας. Αν λοιπόν θέλουμε να υποθέσουμε ποια ενδεχομένως θα ήταν τα διαστήματα του τετραχόρδου των αυλητικών κλιμάκων σε επτάφθογγη πλέον κλίμακα, εφόσον θέσουμε τον τόνο ως πρώτο βασικό διάστημα, τότε όντως προκύπτει αναγκαστικά η κατασκευή 12-9-9 (αφού η διφωνία ήταν υποχρεωτικά στα 21). Κανείς όμως δεν μας λέει ότι τότε ο τόνος ήταν το βασικό διάστημα της διαίρεσης της διφωνίας σε δύο μέρη και όχι κάτι άλλο! Γιατί αν ακολουθήσουμε τη συνταγή της όμοιας διαίρεσης, όπως συνέβη στο πεντάχορδο, το διαστήματα που θα προκύψουν θα είναι κάπου στη μέση της διφωνίας, όπως και η διφωνία είναι κάπου στη μέση του πενταχόρδου, άρα όχι 12-9 αλλά πιο "ομαλά", περίπου από 10.5 μόρια το καθένα. Ο όρος μας θυμίζει το λεγόμενο "ομαλό διάτονο" του Πτολεμαίου με μόρια 9-10-11 (αν και η διφωνία στο γένος αυτό βρίσκεται πιο κάτω, στο λόγο 6/5, όπου βρίσκεται και η διφωνία του Διδύμου, δηλ. στα 19 μόρια). Μάλιστα, οι επιμόριοι λόγοι του ομαλού πτολεμαϊκού διατόνου (12/11-11/10-10/9) είναι και πιο φυσικοί στην κατασκευή τους (ούτε ο Πτολεμαίος θέτει τον τόνο ως πρώτο διάστημα στο ομαλό διάτονο -με άλλο φυσικά σκεπτικό, ενώ το θέτει ως πρώτο σε άλλο είδος διατονικού γένους, ίσως το αναλύσω καλύτερα σε άλλο θέμα στο μέλλον, αναφερόμενος στα διαστήματα του Πτολεμαίου-).

Δεν είναι λοιπόν, κατ' εμέ, καθόλου δεδομένη η κατασκευή 12-9 στις διφωνίες των αυλητικών κλιμάκων, σε μια εποχή πριν τον Πυθαγόρα, που το διάστημα του τόνου δεν ήταν πανάκεια (να θυμίσω ότι ο Θεόδωρος Ματθαίου εδώ θεωρεί εν πολλοίς αυθαίρετη την πυθαγορική διαίρεση του τετραχόρδου με δύο ίσους επογδόους τόνους). Πολύ δε περισσότερο δεν είναι δεδομένη μια τέτοια κατασκευή τη στιγμή μάλιστα που:
α. Τα υποτιθέμενα διαστήματα "μεγάλο" (12) και "μικρό" (9) διάστημα, δεν παίζονταν αυτόνομα, απλώς προκύπτουν ως ανάλυση της διφωνίας, εφόσον παρεμβληθεί ο τόνος, υπόθεση όμως καθόλου δεδομένη.
β. Ισχυρότερη υπόθεση είναι μάλλον ο χωρισμός της διφωνίας στη μέση, πρακτική που ακολουθείται και στο πεντάχορδο, και η οποία δεν δίνει διαστήματα απέχοντα αρκετά μεταξύ τους, όπως ο τόνος (12) και τα 3/4 του τόνου (9).
Απάντηση

Επιστροφή στο “Αρχαία Ελληνική Μουσική Θεωρία”